دژها و تونلهاى كوهستانى و ابنيه تخريب شده كه نشانه‌هاى آن در اطراف ايروان و نزديكى شهر «چارنتس آوان» مشاهده مى‌شود گوياى آن است كه ارمنستان به‌علّت واقع شدن در سرحدّات در طول تاريخ هميشه صحنه هجوم دولتهاى معارض در منطقه بوده و مدام قربانى مبارزات خونين گرديده است.

مؤلّف گويد: ما بايد اين تاريخ را آئينه عبرتى براى آيندگان بحساب آوريم و قبول كنيم كه در پرتو حوادث گذشته مى‌توانيم طريق صحيح آينده را مشخّص سازيم.

ايروان و اقوام‌

در ايروان دو قوم زندگى مى‌نمودند[1]:

1- مسلمانان‌[2] 2- ارمنيان.

استالين برخلاف ساير رجال شوروى سابق كه اكثرا يهودى‌الأصل بودند اهل گرجستان و مسيحى بوده، و لذا ارمنى‌ها را در مقاطع گوناگون تقويت كرده و اين پشتيبانى‌هاى مكرّر نظام حاكم سبب گرديد تا مسلمين ايروان قتل‌عام و گروهى آواره گردند.

به عنوان نمونه:

در سنه 1910 م 7 سال قبل از انقلاب اكتبر حادثه‌اى دلخراش را مؤلف از لسان صاحبان درد مشروحا بيان نموده تا آنكه اين قصّه تلخ در آتيه روشنگر حقايق و در قالب يك سند تاريخى بحساب آيد.

آقاى احد ايروانى مدير كلّ امور استانها در وزارت معادن و فلزّات‌

[1] گيتاشناسى كشورها ص 192.

[2] لا يخفى كه در تمامى جماهير شوروى سابق تعداد 80 ميليون مسلمان وجود دارد.