گسترش عزادارى و سوگوارى‌

تنها عراق و شام نبود كه در غم از دست دادن اولاد پيامبر صلى الله عليه و آله و فاجعه عاشورا مى‌سوخت، بلكه خراسان در شرق نيز على‌رغم همه فعاليت‌هاى شديد فرهنگى و سياسى امويان و سپس عباسيان و فشار وحشتناك نظامى و امنيتى آنان، آن فاجعه عظيم را از ياد نبرد و مظلوميت همه جانبه خاندان پيامبر را با تمام وجود درك نمود؛ مظلوميتى كه با رخداد عاشورا آغاز و با شهادت زيد بن على بن حسين عليه السلام در سال 122 و شهادت يحيى بن زيد در سال 126 در خراسان ادامه يافت.

يعقوبى از مورخين سنى مى‌نويسد: «هنگامى كه زيد بن على به شهادت رسيد، در ميان شيعيان خراسان حركتى پديد آمد، آن‌ها مسائل خويش را آشكار كردند و لذا كسان [اهل سنت‌] زياد به نزد آن‌ها آمده به آن‌ها متمايل شدند. آن‌ها نيز جرايم اموى‌ها را در حق آل رسول عليهم السلام براى مردم بيان مى‌كردند، در آن ميان شهرى نبود مگر آنكه اين خبر فضاى آن را آكنده بود.»[1] طبيعى است كه سوگوارى و عزادارى در آن زمان شيوه و آداب ويژه‌اى نداشت و صرفاً در بيان مظلوميت آل رسول خدا صلى الله عليه و آله، و خصوصاً فاجعه عاشورا، متمركز بوده و جريان عاشوراى حسينى جلوه‌اى غير قابل انكار و بى‌مانند پيدا كرده بود. احساسات و عواطف فراوان مردم از آن همه مظلوميت و ستمديدگى غليان مى‌كرد و به دو صورت عشق به اولاد

[1]. ابن واضح يعقوبى، تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 326.