اسباب بوجود مى آيد. مثلا گاهى شتر را مى بنديم ولى دزدى مى آيد و آن را باز مى كند و مى برد! لذا بستن زانوى شتر بى نياز كننده از توكل نيست.

قانون بيست و سوم زندگانى: تلاش در زندگانى‌

وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى‌ وَ أَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرى‌ (النجم/ 39 و 40)

سرنوشت انسان در تلاش خود او نهفته است، تلاش كم، حاصل كم دارد و تلاش زياد او ثمرات زياد دارد. تلاش منفى آثار منفى و تلاش مثبت، آثار مثبت دارد. اين قانون زندگانى ست، آرمان ها و تخيلات طفلانه راه به جايى نمى برد.

من نمى گويم اين قانون استثناءاتى ندارد، ولى بسيار نادر است كه هوشمندان نبايد به آن اعتماد كنند. بعضى از عوام متدين فكر مى كنند چون به خدا ايمان دارند، خداوند همه مهمات آن ها را انجام مى دهد. چه تفكر كودكانه و نابخردانه!

جمعى از امر به توكل خدا چنين فهميده اند كه توكل به خدا فوق اسباب طبيعى، راهگشاست در حاليكه بايد آيات توكل را در چارچوب (چوكات) علل طبيعى و عادى اشياء اندازه گيرى نمود. و اعقل راحلتك و توكل على الله (با توكل زانوى اشتر را ببند). توضيح اين اندازه گيرى را در درس هايى از علم اخلاق بيان داشته ايم.

اين قانون در دو آيه ديگر، ببيان ديگر آمده است: