كانَ الْإِنْسانُ‌ و هست آدمى‌ أَكْثَرَ شَيْ‌ءٍ بيشتر از هر چيز كه خدا آفريده است‌ جَدَلًا از روى خصومت باطله يعنى آدمى از همه مخلوقات جدل كننده‌تر است و خصومت او در كار حق بيشتر ابن عباس فرموده كه مراد نضر بن حارث است كه در قرآن جدال مى‌نمود يا ابى ابن خلف كه در امر بعث و حشر خصومت ميكرد و يا مراد مطلق اهل جدال و عنادند وَ ما مَنَعَ النَّاسَ‌ و منع نكرد اهل مكه را و باز نداشت‌ أَنْ يُؤْمِنُوا از آنكه بگروند و تصديق كنند إِذْ جاءَهُمُ الْهُدى‌ وقتى كه آمد بديشان راه نماينده بحق كه محمد (ص) است يا قرآن‌ وَ يَسْتَغْفِرُوا رَبَّهُمْ‌ و منع نكرد ايشان را از آنكه استغفار كنند از گناهان و آمرزش طلبند از آفريدگار خود از ايمان بوى‌ إِلَّا أَنْ تَأْتِيَهُمْ‌ مگر آنكه طلب يا انتظار آنكه بيايد بديشان‌ سُنَّةُ الْأَوَّلِينَ‌ عادت خدا در هلاك كردن پيشينيان در دنيا أَوْ يَأْتِيَهُمُ الْعَذابُ‌ يا بيايد بديشان عذاب آخرت‌ قُبُلًا روى با روى و معاينه بعد از آن جهت ازاحه علت و اظهار حجة ميفرمايد كه‌ وَ ما نُرْسِلُ الْمُرْسَلِينَ‌ و نفرستاديم ما فرستادگان را إِلَّا مُبَشِّرِينَ‌ مگر در حالتى كه مژده دهندگان بودند مر اهل ايمان را بنوال دائمى‌ وَ مُنْذِرِينَ‌ و بيم كنندگان مشركان را بنكال سرمدى‌ وَ يُجادِلُ الَّذِينَ كَفَرُوا و مجادله ميكنند آنان كه كافر شدند بِالْباطِلِ‌ به بيهوده كه آن اقتراح آياتست بعد از ظهور معجزات و يا نسبت سحر و شعر و كهانة بآن دادند لِيُدْحِضُوا تا زايل گردانند از مقر خود و باطل سازند بِهِ‌ بآن جدال‌ الْحَقَ‌ سخن حق و درست را كه قرآنست يا دين قويم محمدى (ص) يعنى غرض ايشان از جدال آنست كه حق را بپوشانند و باطل را آشكارا سازند و اگر چه بر آن قدرت ندارند وَ اتَّخَذُوا آياتِي‌ و فرا گرفتند آيتهاى كتاب يا دلايل قدرت مرا وَ ما أُنْذِرُوا و آن چيزى را كه بيم كرده شده‌اند بآن از قيامت و عذاب يعنى قرآن و مواعيد اخرويه را گرفتند هُزُواً افسون كرده شده بآن‌ وَ مَنْ أَظْلَمُ‌ و كيست ستمكارتر مِمَّنْ ذُكِّرَ از كسى كه پند داده مى‌شود بِآياتِ رَبِّهِ‌ بآيت‌هاى پروردگار او كه قرآنست‌ فَأَعْرَضَ عَنْها پس روى بتابد از آن و قبول نكند وَ نَسِيَ‌ و فراموش كند ما قَدَّمَتْ يَداهُ‌ عاقبت آن عملها كه از پيش فرستاده است هر دو دست او يعنى از كفر و معاصى يعنى هم چنان كه كسى چيزى را فراموش كند و بخاطر نيارد وى در آن تفكر نكند و در عواقب آن انديشه ننمايد