آمده در خبر است كه روز قيامت چون اسرافيل صور در دمد كوه‌ها به امر خدا برفتن آيند و باد در آيد و كوه‌ها را در هوا پراكنده سازد چون پشم زده كقوله تعالى‌ وَ تَكُونُ الْجِبالُ كَالْعِهْنِ الْمَنْفُوشِ‌ وَ حَشَرْناهُمْ‌ و حشر كنيم همه را يعنى جمع سازيم در موقف ذكر حشر بصورت ماضى بعد از نسير بصورت مستقبل بجهة تحقق حشر است و يا دلالت بر آنكه حشر ايشان قبل از نسير باشد تا آن را معاينه ببينند فَلَمْ نُغادِرْ پس فرو نگذاريم و ترك نكنيم‌ مِنْهُمْ أَحَداً يكى را از ايشان حشرنا كرده و منه الغدر بترك الوفا و الغدير لما غادره السيل‌ وَ عُرِضُوا و عرضكرده شوند عَلى‌ رَبِّكَ‌ بر حساب آفريدگار تو صَفًّا در حالتى كه ايستاده وصف كشيده باشند كه هيچ كس حاجب ديگرى نشود و حقتعالى گويد كه‌ لَقَدْ جِئْتُمُونا هر آينه آمديد بما برهنه و تنها بى‌خدم و حشم و مال و منال‌ كَما خَلَقْناكُمْ‌ هم چنان كه آفريده بوديم شما را أَوَّلَ مَرَّةٍ اول بار كه هيچ چيز نداشتيد و برهنه بوديد و در حديث آمده كه‌

يحشر الناس يوم القيمة عراة و حفاة و عزلا

مرويست كه چون عايشه اين حديث از پيغمبر (ص) بشنيد گفت يا رسول اللَّه زنان نيز برهنه باشند فرمود آرى گفت (واسواتاه) حضرت فرمود روز قيامت همه از هول قيامت چنان بخود گرفتار باشند كه بيكديگر نپردازند كه‌ لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَأْنٌ يُغْنِيهِ‌ بَلْ زَعَمْتُمْ‌ براى خروج است از قصه بقصه ديگر و خطاب خاص است بمنكران بعث يعنى نه چنانست كه شما گمان برديد و پنداشتيد أَلَّنْ نَجْعَلَ لَكُمْ‌ آنكه نسازيم براى شما مَوْعِداً وقتى براى انجاز وعده يا مكانى كه موعود بود براى محاسبه‌ وَ وُضِعَ الْكِتابُ‌ و نهاده شود نوشته‌هاى اعمال در دستهاى راست و چپ اهل حشر با كتاب‌هاى كردار ايشان در ميزان و گويند اين كنايه است از وضع حساب‌ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ‌ پس بينى گناه‌كاران را مُشْفِقِينَ‌ در حالتى كه ترسايان و اعراض كنندگان باشند مِمَّا فِيهِ‌ از آنچه در كتاب ايشان باشد از گناهان فراموش كرده يعنى چون خود بر آن مطلع گردند خوف بر ايشان مستولى گردد وَ يَقُولُونَ‌ و گويند بر وجه تعجب از شأمة آن نامه‌ يا وَيْلَتَنا ايواى بر ما ما لِهذَا الْكِتابِ‌ چه بوده است اين نامه را كه مطلقا لا يُغادِرُ فرو نگذاشته است‌ صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً گناهان خورد و بزرگ را إِلَّا أَحْصاها مگر كه شمرده است همه آنها را و ضبط كرده و نگاه داشته‌ وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً و بيابند آنچه‌