و اقحام ضمير براى تخصيص است كانه قيل و بالنجم خصوصا (هؤلاء يهتدون) پس عبرت گرفتن باين و شكر كردن بر اين الزم و واجب باشد بر ايشان از قتاده مرويست كه ستارگان براى سه چيز مخلوق شده‌اند يكى زينت آسمان دويم رجوم شياطين سيم علامات كه بآن راه برند و نزد مجاهد مراد باهتدا بنجم شناختن قبله است و ابن عباس فرموده كه اين را از رسول (ص) پرسيدم فرمود كه‌

الجدى علامة قبلتكم و به يهتدون فى بر كم و بحركم‌

و از صادق عليه السلام مرويست كه قوله تعالى علامات مائيم كه اهل بيت رسول خدائيم و نجم رسول خداست (ص) أَ فَمَنْ يَخْلُقُ كَمَنْ لا يَخْلُقُ‌ انكار بعد از اقامت دلايل متكاثره بر كمال قدرت و تناهى حكمت و تفرد او سبحانه بخلق يعنى آيا پس كسى كه مى‌آفريند اين همه مخلوقات را كه مذكور شد همچه كسى باشد كه نمى‌آفريند مراد آنهااند كه مشركان ايشان را بدون خداى ميپرستند چون عيسى و عزير و اصنام يعنى خالق را با مخلوق هيچ مشابهتى نيست پس عاجزى را شريك قادر ساختن غايت عناد و نهايت ضلال باشد أَ فَلا تَذَكَّرُونَ‌ آيا ياد نميكنيد اينها را يعنى ياد كنيد تا در يابيد فساد اعتقاد خود را چه فساد راى شما بر وجهى ظاهر است كه باندك تاملى و تذكيرى مشاهده عقل ميشود بدانكه اگر چه حق اين كلام آن بود كه (ا فمن لا يخلق كمن يخلق) لكن معكوس واقع شده تا تنبيه باشد بر آنكه ايشان بجهت اشراك خدا را گردانيده‌اند از جنس مخلوق كه در كمال عجزند و تشبيه كرده‌اند او سبحانه را بآنها و مراد به من لا يخلق هر معبوديست كه غير او سبحانه باشد بر طريق تغليب پس شامل ذوى العلم و غير آن باشد و يا مراد از آن ذوى العلم باشند چون عيسى و عزير و يا اصنام باشد و بنا بر اين اجزاء آنها در مجراى اولوا العلم بجهت اين باشد كه مشركان آنها را الهه نام نهاده بودند و از حق اله آنست كه عالم باشد باشياء و يا بجهت مشاكلة ميان آن و ميان من يخلن و يا بجهت مبالغه فكانه قيل (ان من يخلق ليس كمن لا يخلق من اولى العلم فكيف بما لا يعلم) وَ إِنْ تَعُدُّوا و اگر خواهيد شما كه بشماريد نِعْمَةَ اللَّهِ‌ نعمتهاى خداى را كه بشما ارزانى داشته‌ لا تُحْصُوها نتوانيد شمرد آن را و ضبط عدد آن نتوانيد كرد و چون از شمار نعمت عاجزيد پس چگونه بشكر آن قيام توانيد نمود ذكر اين در عقب تعداد نعم ازو الزام حجت بر تفرد خود باستحقاق عبادت جهت تنبيه است بر آنكه ما وراى آنچه عد آن فرموده از نعم از حدا حصاء بيرونست و حق عبادت او غير مقدور است‌ إِنَّ اللَّهَ لَغَفُورٌ بدرستى كه خداى تعالى آمرزنده است اگر در اداء شكرگزارى او تقصير كنيد رَحِيمٌ‌ مهربانست كه بتقصير بر شكرگزارى نعمت را از شما باز نگيرد و بر كفران معاجلة بعقوبت نميفرمايد و چون‌