بود كه حال باشد نه تاكيد همه سجده كردند إِلَّا إِبْلِيسَ‌ مگر ابليس كه از روى استكبار أَبى‌ أَنْ يَكُونَ‌ سرباز زد از آنكه باشد مَعَ السَّاجِدِينَ‌ از سجده كنندگان مر آدم را قالَ يا إِبْلِيسُ‌ گفت خداى كه اى ابليس‌ ما لَكَ‌ چيست ترا و غرض تو در اين چه بود أَلَّا تَكُونَ‌ در آنكه نباشى‌ مَعَ السَّاجِدِينَ‌ از سجده كنندگان‌ قالَ‌ گفت ابليس كه‌ لَمْ أَكُنْ لِأَسْجُدَ نيستم من كه سجده كنم لام براى تاكيد نفى است يعنى صحيح نيست از من و منافى حال من است كه سجده كنم‌ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ‌ مر آدمى را كه آفريده‌ مِنْ صَلْصالٍ‌ از گل خشك كه آن‌ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ‌ از لاى سياه بوى ناكست يعنى او را از اخس عناصر آفريدى كه خاكيست ظلمانى و مرا از اشرف آن آفريده كه آتشى است نورانى پس روحانى لطيف چرا فرمان جسمانى كثيف برد و او را سجده كند ابليس نظر بظاهر آدم داشت و از باطل او غافل بود صورتش را ويرانه ديد ندانست كه گنج اسرار در اين خزانه مدفونست‌ قالَ‌ گفت خدا مر ابليس را بعد از ابا و امتناع او از سجده آدم كه‌ فَاخْرُجْ‌ پس بيرون رو مِنْها از آسمان يا از بهشت يا از زمره ملائكه يا از صورت فلكى يا از مرتبه كه داشتى و تحقق اينكه ابليس از جنس ملائكه بوده يا نه در سوره البقره مذكور شد فَإِنَّكَ رَجِيمٌ‌ پس بدرستى كه تو رانده شده از خير و كرامت‌ وَ إِنَّ عَلَيْكَ اللَّعْنَةَ و بدرستى كه بر تست دورى و راندگى من‌ إِلى‌ يَوْمِ الدِّينِ‌ تا روز جزاى مراد آنست كه تا روز قيامت بر تو لعنت كنند و بعد از آن عذابى بتو رسد كه از لعنت فراموش كنى و در انوار گفته كه‌ يَوْمِ الدِّينِ‌ منتهى آمد لعن است زيرا كه لعن مناسب ايام تكليف است و يَوْمِ الدِّينِ‌ زمان جزا و يا مراد بقوله‌ إِلى‌ يَوْمِ الدِّينِ‌ تاييد است چه آن ابعد غايت است و عرب در ضرب المثل امر مؤبد را بآن تعبير ميكند مثل اينست‌ ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ‌ قالَ رَبِ‌ گفت ابليس كه اى پروردگار من‌ فَأَنْظِرْنِي‌ پس مهلت ده مرا إِلى‌ يَوْمِ يُبْعَثُونَ‌ تا روزى كه برانگيخته شوند مردم فاء متعلق است بمحذوفى كه‌ فَاخْرُجْ مِنْها فَإِنَّكَ رَجِيمٌ‌ دالست بر آن و غرض ابليس از اينسخن آن بود كه نميرد چه ميدانست كه بعد از بعثت مرگ نيست و حقتعالى اجابت اينمعنى كرده‌ قالَ‌ گفت در جواب او فَإِنَّكَ‌ بدرستى كه تو مِنَ الْمُنْظَرِينَ‌ از مهلت داده شدگانى‌ إِلى‌ يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ‌ تا روز وقت‌