حوض و جوى باشد صاحب تبيان گفته كه حقتعالى آدم را از خاك آفريد بر آن وجه كه آب بر خاك بارانيد تا گل شد و مدتى بگذشت تا گل سياه گشت پس آن را تصوير كرد و مسنون بمعنى مصور است (من سنه الوجه اذا صورة) و آن گاه بگذاشت تا خشك شد و بمرتبه صلصال گشت‌ وَ الْجَانَّ خَلَقْناهُ‌ جان كه پدر پريانست و گويند كه آن ابليس است بيافريديم او را مِنْ قَبْلُ‌ پيش از آفريدن انسان‌ مِنْ نارِ السَّمُومِ‌ از آتش بى‌دود كه از غاية لطافت در مسام نفوذ ميكند و صواعق از آن متكون مى‌گردد و ابن مسعود رضى اللَّه عنه فرمود كه سموم دنيا جزئيست از هفتاد و دو جزء از سموم كه جان از آن آفريده شده در انوار آورده كه ممتنع نيست خلق حياة در اجرام بسيطه هم چنان كه ممتنع نيست خلق آن در جواهر مجرده و ميتواند بود كه من نار باعتبار غالب باشد كقوله‌ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ‌ و مساق آية هم چنان كه دلالت مى‌كند بر كمال قدرت او سبحانه و بيان بدء و خلق ثقلين تنبيه است بر مقدمه ثانيه كه امكان حشر موقوفست بر آن و آن قبول مواد است براى جمع و احيا وَ إِذْ قالَ‌ و ياد كن آن را كه گفت‌ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ پروردگار تو مر فرشتگان را كه بجهت خلافت زمين‌ إِنِّي خالِقٌ‌ بدرستى كه من آفريننده‌ام‌ بَشَراً آدمى را مِنْ صَلْصالٍ‌ از گل خشك كه كافيست‌ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ‌ از لاى گنديده يا مصور فَإِذا سَوَّيْتُهُ‌ پس چون راست كنم صورت و هيئت او را بر وجهى كه مستعد نفخ روح باشد وَ نَفَخْتُ فِيهِ‌ و در آرم در وى‌ مِنْ رُوحِي‌ از روح كه آفريده من است و او بدان زنده گردد اصل نفخ اجراى ريحست در تجويف جسم ديگر و چون روح اول متعلق ميشود ببخار لطيف كه منبعث است از قلب و فايض مى‌شود بر او حيوانيت پس سريان ميكند در تجاويف شرائين باعماق بدن از اين جهت تعلق آن را ببدن نفخ نام نهاده و اضافه آن بذات خود بر آن وجه است كه در سورة النساء مذكور شد حاصل كه با ملائكه امر كرد كه چون آدم را زنده كنم‌ فَقَعُوا لَهُ‌ پس بيفتيد براى او ساجِدِينَ‌ سجده كنندگان سجده تعظيم و تكريم‌

و چون در آدم نفخ روح فرمود فَسَجَدَ الْمَلائِكَةُ پس سجده كردند فرشتگان‌ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ‌ همه ايشان بتمام تاكيد بدو آلة تاكيد جهة مبالغه است در تعميم و منع تخصيص و گويند تاكيد بكل براى احاطه است و اجمعين براى دلالت بر آنكه همه مجتمع شده بيكدفعه سجده كردند و در اين نظر است زيرا كه بنا بر اين مناسب اجمعين اين‌