ثانى آورده كه از اسرار اين عالم يكى آنست كه هيچ حادثى نيست الا كه او را سايه است و آن ساجد است مر حق را و قايمست بعبادت او خواه از حادث مطيع باشد و خواه عاصى اگر از اهل موافقست او با ظل خود در آن سجده يكى‌اند هم وفاق باشد و اگر از اهل مخالفتست ظل او در آن طاعت نايب مناب او است و حقيقت آنست كه طوع و رغبت صفت آنها است كه لطف الهى شامل حال او شده نهال ايمان در دل او روئيده گشته و نفرت و كراهت خاص است به آنانكه بجهت فرط عناد و قهر لم يزلى تخم خذلان در مزرعه نفس نافرمان ايشان افشانده و چون حقتعالى در آيه مذكوره بيان فرموده كه او مستحق عبادتست و سجده در سماوات و ارض براى او است در عقب آن بيان حجت ميكند بر آن بقوله‌ قُلْ‌ بگو اى محمد (ص) مَنْ رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‌ كيست آفريدگار آسمانها و زمينها يعنى از كافران بپرس كه خالق آسمان و زمين كيست پس از قبل ايشان‌ قُلِ اللَّهُ‌ بگو آفريدگار عوالم علوى و سفلى خدايست چه ايشان را جز اين جوابى نيست و چون جواب ايشان اين خواهد بود الزام كن ايشان را و بر وجه تبكيت و تقريع‌ قُلْ أَ فَاتَّخَذْتُمْ‌ بگو آيا فرا ميگيريد مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ بجز از وى معبودان كه ايشان را دوست داريد يعنى چون بدانيد كه آفريننده آسمان و زمين او است چرا غير او را ميپرستيد و فرا مگيريد ايشان را دوستان كه‌ لا يَمْلِكُونَ‌ نميتوانند و مالك نيستند لِأَنْفُسِهِمْ‌ براى نفسهاى خود نَفْعاً وَ لا ضَرًّا سودى و نه زيانى يعنى براى خود نفع هيچ نمى‌توانند كرد و مالك نيستند بر دفع ضررى از خود پس سود بديگرى چگونه توانند رسانيد و بچه نوع زيان از او باز توانند داشت اين دليلست بر ضلال و فساد راى ايشان در آنكه اتخاذ اصنام ميكنند باميدوارى بشفاعت ايشان و بعد از الزام حجت‌ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمى‌ بگو آيا برابر ميباشد نابينا كه عابد صنم است و در تاريكى كفر و شبهه گرفتار وَ الْبَصِيرُ و بينايى كه پرستنده خداست و با بصيرت بروشنايى ايمان و حجت و برهان آشكار يا برابر باشد معبودى كه غافلست از شما با معبودى كه مطلع است بر احوال ايشان‌ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُماتُ‌ يا برابر باشد تاريكيهاى شرك و انكار وَ النُّورُ و روشنى توحيد و معرفت‌ أَمْ جَعَلُوا لِلَّهِ‌ همزه براى انكار است يعنى آيا كافران ساختند براى خدا شُرَكاءَ خَلَقُوا انبازانى كه بيافريدند كَخَلْقِهِ‌ مانند آفريدن خداى‌ فَتَشابَهَ الْخَلْقُ‌ پس متشابه شد آفريده‌ عَلَيْهِمْ‌ بر ايشان و ندانستند كه آفريده خدا كدام است و آفريده شركاء كدام حاصل معنى آنست كه‌