(4) جامعه‌شناسى كوفه‌

در ارزيابى سفر امام حسين عليه السلام به كوفه و نهضت كوفيان، افزون بر آنچه گذشت، جامعه‌شناسى كوفه را نيز بايد بررسى كرد. كوفه آن روزگار، از زواياى گوناگون، قابل ارزيابى است؛ چرا كه شهرى متنوّع و چند گونه بوده است:

يك. جامعه كوفه از نظر نژادى‌[1]

جامعه كوفه را از نظر نژادى، مى‌توان به دو بخش عرب و غيرعرب، تقسيم كرد. بيشتر مردم عربِ ساكن كوفه، قبايلى بودند كه با آغاز فتوحات اسلامى در ايران، از شبه جزيره عربستان، به قصد شركت در جنگ، به سمت عراق، كوچ كردند و سرانجام، پس از پايان فتوحات، در كوفه و بصره، مسكن گزيدند.

بخش ديگرى از عرب‌هاى ساكن كوفه را قبايلى مانند بنى تَغلِب تشكيل مى‌دادند كه پيش از اسلام، در عراق، سكونت گزيده بودند و پيوسته با ايرانيان در جنگ بودند. اينان، با آغاز فتوحات اسلامى، به مسلمانان پيوستند و آنها را در فتوحات، يارى دادند. سپس بخشى از آنها در شهرهاى تازه تأسيس اسلامى، سُكنا يافتند.

مردمان غير عرب كوفه- كه اندكى از جمعيّت آن را تشكيل مى‌دادند-، شامل گروه‌هايى همچون مَوالى،[2] سُريانى‌ها[3] و نَبْطى‌ها[4] بودند.

[1] ر. ك: حياة الإمام الحسين عليه السلام، قَرَشى: ج 2 ص 433.

[2] منظور از مَوالى، مسلمانان غير عرب( مانند: ايرانيان، رومى‌ها و تركان) هستند( تاريخ تمدّن اسلامى، جرجى زيدان: ص 686).

[3] سُريانى‌ها، كسانى بودند كه به زبانى سريانى سخن مى‌گفتند. آنان، امروزه مسيحى اند و در سوريه و شمال بين النهرين زندگى مى‌كنند( المنجد: ص 354« السُّريان»).

[4] نَبْطى‌ها، طايفه‌اى از عرب بودند كه داخل عجم‌ها و روميان شده بودند و نسبشان با آنان درآميخته بود و فرهنگ و زبانشان را از دست داده بودند( مجمع البحرين: ج 3 ص 1746).