(8) مهم‌ترين عوامل شكست نهضت كوفه‌

با در نظر گرفتن آنچه در تبيين جامعه‌شناسى كوفه و روان‌شناسى كوفيان بيان شد، مى‌توان گفت كه مهم‌ترين عوامل شكست نهضت كوفه و خوددارىِ كوفيان از همراهى با امام حسين عليه السلام، عبارت اند از:

يك. عدم تشكّل و ضعف امكانات اقتصادى هواداران امام عليه السلام‌

پيش از اين، توضيح داديم كه يكى از ويژگى‌هاى كوفيان، نظام‌ناپذيرى بود. به همين جهت، هواداران امام حسين عليه السلام نيز تشكّل خاصّى نداشتند. كوفيان، به دليل حاكميت نظام قبيله‌اى در كوفه، تابع رئيس قبيله بودند. از اين رو، در صورت كناره‌گيرى رئيس قبيله يا دستگيرى و يا خيانت او، مردم نمى‌توانستند تصميم‌گيرى كنند.

افزون بر عدم تشكّل هواداران امام عليه السلام، ضعف امكانات مالى و تجهيزات نظامى آنان نيز در شكست نهضت كوفه، بى‌تأثير نبود.

دو. تشكّل ادارى و قدرت اقتصادى دشمنان امام عليه السلام‌

در مقابل هواداران امام عليه السلام، دشمنان ايشان و طرفداران حاكيمت اموى، در قالب نظام ادارى كوفه، داراى تشكّل بودند و امكانات اقتصادى و تجهيزات نظامى اين شهر را در دست داشتند، هر چند براى مقابله با مسلم عليه السلام با دو مشكل اساسى، رو به رو بودند: يكى، ضعف مديريت نعمان بن بشير، و ديگرى، جوّ عمومى هوادارى مردم از امام حسين عليه السلام، كه با آمدن ابن زياد، هر دو مشكل، حل شد.