(6) روان‌شناسى كوفيان‌

به طور كلّى، ويژگى‌هاى روانى بيشتر جامعه آن روزگارِ كوفه را كه در شكست ظاهرى نهضت امام حسين عليه السلام دخيل بوده‌اند، مى‌توان چنين برشمرد:

يك. نظام‌ناپذيرى‌

هسته اوّليه شهر كوفه را قبايل بَدَوى (صحرانشين) تشكيل مى‌دادند كه بنا به علل مختلف، در فتوحات اسلامى شركت جستند و سپس از صحرانشينى و كوچرَوى، به شهرنشينى روى آوردند؛ امّا با اين حال، خُلق و خوى صحرانشينى خود را از دست نداده بودند.

يكى از ويژگى‌هاى صحرانشينان، داشتن آزادى بى حدّ و حصر در صحراها و بيابان‌هاست. از اين رو، آنان از همان ابتدا به درگيرى با اميران خود پرداختند، به گونه‌اى كه خليفه دوم را به ستوه آوردند، تا جايى كه از دست آنان، اين‌چنين شِكوه نمود:

چه مصيبتى بالاتر از اين كه با صد هزار جمعيّت، رو به رو باشى كه نه آنها از اميرى خشنودند، و نه اميرى از آنان رضايت دارد؟![1]

مى‌توان گفت كه چنين جامعه‌اى، امير عادل و آزادانديش را بر نمى‌تابد. در اين جامعه، مردم از اين گونه اميران، سوء استفاده مى‌كنند، در مقابل آنها به معارضه بر مى‌خيزند و از فرمان آنان، اطاعت نمى‌نمايند. نمونه همه اين نشانه‌ها را در رفتار

[1] از اسماء بنت عميس، نقل شده است: وقتى جعفر بن ابى طالب كشته شد، پيامبر صلى اللَّه عليه و آله فرمود:« تسلّبى ثلاثاً؛ سه روز لباس( يا مقنعه) مشكى بپوش»( ر. ك: فتح البارى: ج 9 ص 429، لسان العرب: ج 1 ص 472). البته« تسلُّب» به گونه ديگرى نيز معنا شده است( ر. ك: ص 961 ح 804).