سخنى درباره شادى و غم در غير انسان‌

نقل‌هاى فراوان و متواتر شيعى و سنّى به دست ما رسيده‌اند كه نشان مى‌دهند- چنان كه در ماجراهاى پس از شهادت امام حسين عليه السلام در فصل «نشانه‌هاى شهادت امام عليه السلام» گذشت- ماجراى سنگين شهادت ايشان، تأثيراتى در عالم تكوين گذارده است. از اين رو امكان وقوع، تأثيرات و خوارق عاداتى اين‌چنين در نظام طبيعت، نه تنها با دليل عقلى قابل نفى نيستند، بلكه بى ترديد، در عالَم خارج، واقع هم شده‌اند.

روشن است كه شادى و غم و گريه و خنده در غير انسان، همانند انسان نيست و اگر تحقّق پيدا كند، مى‌تواند نوعى تأثير و تأثّر تكوينى و متناسب با همان پديده‌ها باشد.

در مورد حيوانات، اين نكته را بايد اضافه كرد كه: بر اساس قرآن و احاديث، حيوانات، درك ويژه‌اى دارند. ماجراى هدهد و مورچگان در قرآن، حكايت از درك بالاى حيوانات دارد. بنا بر اين، درك و تأثّر آنها از ماجراى عظيم عاشورا نيز كاملًا امكان‌پذير است.