اعتقادات انسان است. دوم، بخش قلب و روح كه جايگاه احساسات و عواطف انسان است.

و سوم، بخش اندام و اعضاى بدن انسان.

اسلام براى اينكه انسان را با اخلاق الهى تربيت كند و او را به طور خالص در محضر خداوند قرار دهد، براى هر سه بخشِ وجود انسان، برنامه‌ريزى نموده است. در برنامه تربيتى اسلام، رسالت مغز انسان، شناخت باورها و اصول اعتقادىِ دين است.

مهم‌ترين اصول اعتقادىِ مورد نظر اسلام، خداشناسى، پيامبر شناسى، امام شناسى، انسان‌شناسى، جهان‌شناسى و شناخت روابط اين موضوعات با يكديگر مى‌باشد.

برنامه اسلام براى بخش روح و قلب و دل انسان، آراسته شدن به اخلاق اسلامى و ايمان و تقوا و فضايل اخلاقىِ مختلف مانند حكمت، عدالت، شجاعت و عفت است. اساس كمالات معنوى و روحانى انسان، بر مسائل اخلاقى و آراسته شدن به اخلاق اسلامى استوار شده است.

برنامه اسلام براى اندام و اعضاى بدن انسان، انجام دادن كارهاى واجب و مستحب و مباح و پرهيز از كارهاى حرام و مكروه است.

بنا بر اين در برنامه تربيتى اسلام، تمام وجود انسان- روح، مغز و همه اعضاى بدن او از سر تا قدم- در اختيار خدا است.

من اين بخشِ شناخت انسان و برنامه تربيتى را به عنوان مقدمه بحث از اهميّت اخلاق اسلامى، خدمت شما عرض كردم. پس تأكيد من در مبحث انسان‌شناسى، بر قلب و روح كه جايگاه مسائل اخلاقى است، مى‌باشد.

از نظر اسلام، اخلاق و مسائل اخلاقى داراى اهميّتِ بسيار زيادى است و اسلام تأكيد فراوانى بر مسائل اخلاقى كرده است كه من چند نمونه از آن را برايتان عرض مى‌كنم.

هنگامى كه خداوند در قرآن مى‌خواهد پيامبر خود را ستايش كند، بدون ترديد، مهم‌ترين و چشمگيرترين ويژگىِ پيامبرش را ذكر مى‌كند. خداوند در مقام ستايشِ پيامبرش، مى‌توانست به او بگويد: تو داراى علمِ بسيار سرشارى هستى، يا اينكه بگويد: فضل تو بسيار زياد است. يا اينكه بگويد: تو داراى فضل زياد يا عصمت در عمل هستى.

اما مهم‌ترين ويژگى پيامبر صلى الله عليه و آله از ديدگاه خداوند، علم فراوان، فضل زياد يا عصمت در عمل نبود؛ بلكه مهم‌ترين صفت پيامبر صلى الله عليه و آله در نزد خداوند، اخلاق اسلامى پيامبر صلى الله عليه و آله بود؛ زيرا به او فرمود:

«وَ انَّكَ لَعَلى‌ خُلُقٍ عَظيمٍ»[1]

[و تو راست خُلقى عظيم.]

از اين امر فهميده مى‌شود كه اهميت اخلاق از اهميت علم و ساير فضيلت‌ها بيشتر است.

پيامبر صلى الله عليه و آله نيز هنگامى كه مى‌خواهد هدف از بعثت خود را بيان كند، مى‌فرمايد:

«انَّما بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَكارِمَ الْأَخْلاقِ»

[من تنها براى اينكه اخلاقِ نيكو را به كمال برسانم برانگيخته شده‌ام.]

همچنين وقتى خداوند مى‌خواهد نكته بسيار مهمى را به پيامبر صلى الله عليه و آله يادآورى كند، به ايشان مى‌فرمايد:

«فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظّاً غَليظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ ...»[2]

[به سببِ رحمتِ خدا است كه تو با آنها اينچنين خوشخوى و مهربان هستى.

اگر تندخو و سخت‌دل بودى، از گِردِ تو پراكنده مى‌شدند ...]

يكى از جلوه‌هاى اهميتِ اخلاق اسلامى، نماز جمعه است. در نماز جمعه، به جاى دو ركعت نماز، خطبه واجب است. يكى از

[1]- سوره قلم( 68)، آيه 4.

[2]- سوره آل عمران( 3)، آيه 159.