زمان وجود يك شى‌ء بيشتر از زمان وجود شى‌ء ديگر باشد، كه اين از مقايسه دو شى‌ء حاصل مى‌شود و لذا عرف وقتى تعبير به قديم مى‌كند يعنى آن چيزى كه زمان پيدايش آن جلوتر از شى‌ء ديگرى بوده است.

و اما حدوث اضافى يعنى اينكه: در مقايسه دو شى‌ء زمان يكى كمتر از ديگرى باشد كه در تعابير عرفى به آنها كهنه و نو و جديد و قديم مى‌گويند.

حدوث و قدم ذاتى و زمانى‌

تقسيم ديگر حدوث و قدم تقسيم آن به حدوث و قدم ذاتى و زمانى است: حدوث ذاتى عبارت است از مسبوقيت وجود شى‌ء به ليسيت ذاتيه يا تقدم عدم مجامع بر وجود. به عبارت ديگر: مسبوق بودن ليسيت ذاتى يا عدم مجامع همان امكان ذاتى است كه لازمه ماهيت است، در اين صورت حادث ذاتى يعنى آنكه ذاتش نسبت به وجود و عدم لااقتضاست؛ چنانكه شيخ الرئيس گفته است: ذات ممكن الوجود از ناحيه خودش لَيْس و عدم است و از ناحيه علت هستى و ايْس است. [1]

پس حادث ذاتى يعنى چيزى كه وجودش از ناحيه غير است، اما قديم ذاتى عبارت است از موجودى كه در مرتبه ذاتش لا اقتضا نيست، بلكه ذاتش هميشه مقتضى وجود است.

در تعريفى ديگر از حدوث ذاتى گفته شده است: حادث موجودى است كه با عدم ذاتى خود مجامع است؛ زيرا لا اقتضائيت ذاتى آن هميشه با وى همراه بوده است و تحقق آن به تحقق علت تامه است، مانند حدوث عقل اول كه حدوث ذاتى است و با عدم خود مجامع است و به تحقق علت تامه يعنى واجب تعالى متحقق است.

اينكه در تعريف حدوث و قدم، مسبوقيت به عدم و عدم مسبوقيت به آن آمده است، بايد توجه داشت كه عدم بر دو نوع است: عدم مقابل و عدم مجامع:

[1] شفا، بخش الهيات، ص 436.