تكثّر وجود به وجود و ماهيت‌

براى وجود دو كثرت است:

اول: كثرت به واسطه ماهيات كه مقابل محمول است، مانند: «الانسان موجود» و «الفرس موجود» و مراد از كثرت در متن اين قسم است.

دوم: كثرت در حقيقت كه از ناحيه خود وجود است، و آن كثرتى مانند كثرات ديگر نيست، بلكه كثرتى نوريه است كه مؤكد وحدت است، چنانكه سابقاً در ذكر قول فهلويون گذشت. [1]

بنا بر اين، براى وجود، كثرات عرضيه و مراتب طوليه است، مانند نور كه داراى عرض عريض و طول طويل است. مثلًا نور اين اتاق و آن اتاق كه مرتبه متنزّله‌اى از آفتاب است و در عالم تنزل محدود به حدود مساكن بوده، در عرض يكديگر است.

ويك مرتبه طوليه براى نور است كه اگر كره زمين دريك فرسخى خورشيد قرار گيرد ذوب و آب خواهد گرديد، از بس كه در نوريت شديد است.

براى توضيح اين قسم تكثرى كه مضرّ به وحدت نيست، چنين گفته مى‌شود: ما به الاشتراك اشياء در عالم، يا تمام ذات و ما به الامتياز خارج از ذات است، مانند زيد و عمرو كه در ذات، يعنى انسانيت، شريك و در خارج از ذات، يعنى در كيف و كمّ، امتياز دارند.

و يا ما به الامتياز تمام ذات و ما به الاشتراك خارج از ذات است، مثل كمّ و كيف كه‌

[1] شرح منظومه، بخش حكمت، ص 22- 23.