پس ذات، يعنى ماهيت در وحدت غير حقه در مفهوم صفت مشتقه از ذات، اخذ شده است، مثل واحد از حيث اينكه در آن، ذاتى كه ثبتت له الوحدة لحاظ شده است.

و وحدت حقه به خلاف وحدت غير حقه است؛ زيرا واحد در آن، نفس وحدت است و وحدت، نفس وجود عينى آن چنانى است كه براى آن، ماهيتى وراء صرف ذات آن نيست. و وحدت حقيقيه غير حقه يا خصوص است و آن وحدت عدديه است، مثل زيد و عمرو و بكر و يا براى عموم است و عموم يا بحسب الوجود و يا بحسب المفهوم است:

و الاول: يعنى وحدت حقيقيه غير حقه عام بحسب الوجود، مثل حقيقت وجود لا بشرط و وجود منبسط.

و الثانى: يعنى وحدت حقيقيه غير حقه عام بحسب المفهوم، مثل وحدت نوعيه و جنسيه و عرضيه.

و ذو الخصوص العددى: يعنى واحد بالخصوصى كه به آن واحد بالعدد گفته مى‌شود، مثل مبدأ اعداد كه فقط موضوع او، عدم قسمت را مى‌رساند. و اين در مفاهيم، آيت وحدت حقه در حقايق است.

از جمله واحد بالخصوص چيزى است كه واحد وضعى است كه به موضوع آن مفهوم ديگرى، وراى مفهوم وحدت و عدم انقسام، زياد شده و از ذوات اوضاع مى‌باشد، يعنى قابل اشاره حسيه است، مانند نقطه.

و از جمله واحد بالخصوص، مثل مفارق است، و لكن وضعى و قابل اشاره نيست، مانند عقل و نفس.

اين سه، يعنى مبدأ الاعداد و وضعى و مفارق در اينكه ذات و موضوع وحدت قابل قسمت نيست، مشتركند و به عبارت ديگر: در آنها معروض وحدت من حيث الذات قابل قسمت نبوده؛ چنانكه من حيث العارض، يعنى وحدت هم قابل قسمت نيست.

و از جمله واحد بالخصوص چيزى است كه موضوع آن، قابل قسمت است و آن دو قسم است: