و الواحد بالعموم يا واحد بالعموم، به معناى السعة الوجودية است. مخفى نماند كه وجود منبسط و وجود سعى، ذات ثبتت له الوحدة نيست؛ زيرا داراى ماهيت نيست و لو ممكن است. به اين معنى كه وجود لا بشرط و وجود منبسط ظلّ وجود حق و صرف الربط است، پس امكان وجودى دارد، ولى زوج تركيبى نيست. بنا بر اين معلوم شد: آن قاعده‌اى كه در اول كتاب گذشت كه: «كل ممكن زوج تركيبى» [1] بعموميته درست نيست تا وجود منبسط را هم شامل شود.

و يا اينكه واحد بالعموم مفهومى است، مانند مفاهيم كليه انسان و حيوان.

و اين واحد بالعموم مفهومى: يا نوعى و يا جنسى و يا عرضى است با مراتب عرضى كه عبارت است از: عرضى خاص و عرضى عام و مفارق و لازم و بيّن و غير بيّن.

و واحد بالخصوص: يا غير منقسم است از حيث طبيعتى كه معروض وحدت است، مانند نقطه و يا منقسم است. و غير منقسم: يا نفس مفهوم وحدت و مفهوم عدم الانقسام است، مثل مفهوم واحد كه مانند اعداد است و لو خودش عدد نيست و وجودى ندارد، مگر مفهوماً؛ چنانكه كليه اعداد وجودى ندارند الّا مفهوماً، آنچه وجود دارد معدود است نه عدد، و يا اينكه غير منقسم، غير نفس مفهوم است.

و الثانى: يعنى آنچه غير منقسم است و نفس مفهوم وحدت نيست يا وضعى است، يعنى قابل اشاره حسيه است و يا قابل اشاره حسيه نبوده و مفارق است و مفارق يا مفارق محض است، مانند عقل اول و دوم يا متعلق به جسم است، مثل نفس. و منقسم يا منقسم بالذات است، مانند مقدار و يا منقسم بالعرض است، مثل جسم طبيعى.

و واحد غير حقيقى: يا واحد بالنوع و يا بالجنس و يا بالكيف و يا بالكمّ است، الى آخر الاقسام.

پس به اقسام وحدت اشاره كرديم با قول خودمان و گفتيم: وحدت يا حقيقيه است و يا غير حقيقيه و اصحاب، حقيقيه را به حقيقيه حقه و حقيقيه غير حقه تقسيم نموده‌اند.

[1] شرح منظومه، بخش حكمت، ص 10.