يك نظر اتحاد و يك نظر انضمام را بگويد.

دليل كسانى كه قائل به انضمام هستند، احتمالًا اين است كه ماده، قوه محض و صورت، فعليت است و قوه و فعليت هر گز نمى‌توانند با هم متحد گشته و يكى شوند؛ زيرا قوه مقابل فعل است و متقابلين نمى‌توانند متحد گردند.

و شايد بتوان از طرف آنها، باز برهان اقامه كرد به اين صورت كه: قوه در قوه بودن خود، بايد بالفعل باشد و الّا اگر قوه هم بخواهد بالقوه، قوه باشد، مى‌گوييم: آن بالقوه بودنش آيا بالفعل است يا بالقوه؟ يعنى قوه، قوه بودن نداشته و قابل است كه قوه بودن، داشته باشد. و همين طور سؤال ادامه پيدا كرده و تسلسل لازم مى‌آيد. لذا قوه در قوه بودن خود بالفعل است، نه بالقوه. مراد از بالقوه بودن قوه اين است كه قوه به واسطه گذشتن از مراتبى و طى منازلى قابليت دارد كه چيزى بشود كه قوه آن را دارد.

و مراد از بالفعل بودن قوه اين است كه قوه بودن فعلًا هست، نه اينكه قوه استعداد دارد كه أَن يصير قوةً، تا بالقوه بودن آن منوط به تكميل استعداد باشد. پس آنچه را كه قوه مى‌گوييم بايد بالفعل قوه باشد، پس براى قوه هم در قوه بودن فعليت است.

حال اگر صورت كه فعليت است بخواهد با قوه متحد شود، لازم مى‌آيد دو شى‌ء بالفعل متحد شوند و حال آنكه اتحاد وجودى دو فعليت محال است.

جواب اين استدلالها اين است كه: گرچه قوه در قوه بودن فعليت دارد، الّا اينكه خود قوه امر مبهم و لا متحصل است، البته اگر فعليت دارد معناى آن اين است كه در لا متحصليت، لا متحصل نيست بلكه در لا متحصليت، تحصل دارد و چيزى كه در لا متحصليت تحصل دارد، معنايش اين است كه بالفعل ابهام دارد و چيزى كه ابهام داشته باشد و لا متحصل باشد مى‌تواند با چيز متحصل و بالفعل متحد گردد.

چنانكه در لا بشرط گفتيم، اين توهم كه اگر چيزى لا بشرط شد بايد از خودش هم لا بشرط باشد، غلط است خود آن چيزى كه لا بشرط است، ديگر لازم نيست از خودش هم، بى‌خود گردد.

بلكه حق مطلب اين است كه: تحقيق نموده- مثلًا- در حبّه خرما و يا در دانه بذرى‌