در بيان تركيب ماده و صورت‌

يك نزاع اين است كه: آيا هر كدام از ماده و صورت و جنس و فصل در خارج هويتى وراى هويت ديگرى دارد، يا اينكه در خارج بيش از يك هويت نيست؟

حقيقت نزاع بين قائلين به انضمام و قائلين به اتحاد اين است كه: قائلين به انضمام مى‌گويند: در خارج دو هويت است: يكى هويت جنس و ديگرى هويت فصل، منتها اينها به يكديگر منضم شده و تركيب آنها عبارت از اين است كه هويتى روى هويت ديگر آمده است. و انضمام اينها مانند انضمام دو حلقه زنجير نيست كه عرف اين حلقه را غير از آن حلقه ببيند، بلكه انضمام آنها ادقّ از آن است، مثل انضمام آب و شير، و شير و شكر، بلكه دقيق‌تر. [1]

و لكن قائلين به تركيب اتحادى مى‌گويند: ماده و صورت عينيت داشته به طورى كه يك وجود بسيط ويك هويت مى‌باشند، از اين وجود بسيط و هويت واحده مفهوم جنس و فصل انتزاع مى‌شود و ماده و صورت به يك وجود و يك هويت قائم هستند. [2]

بعد از اين نزاع، نزاع ديگرى مطرح است: بر فرض اينكه در خارج دو هويت باشد. آيا اين دو هويت، يك نحوه اتحادى داشته يا اينكه اصلًا هيچ نحوه اتحادى ندارند؟

در حقيقت، قائل قول به يك نحوه اتحاد، مصلح بين دو قول است كه مى‌خواهد در

[1] اسفار، ج 5، ص 287- 309؛ شوارق الالهام، ص 172- 174.

[2] اسفار، ج 5، ص 282- 286؛ شوارق الالهام، ص 172- 174.