و اما در مركبات حقيقيه: اجزاء نسبت به يكديگر تفاعل داشته و در فعل و انفعال و قلب و انقلاب و تأثير و تأثرند، به طورى كه هر يك با كمال جدّ و جهد سعى در اعدام صورت عدوّ مقابلش داشته، به گونه‌اى كه بعد از تخاصمهاى زياد و انعدامها و نزاعها و تأثير و تأثرها و قلب و انقلابات و خرابى صورت هر كدام به واسطه اين انعدامها و تنافيها و اخذ اثر ديگرى، يك دفعه اجزاء كاملًا در صورت يكديگر محو مى‌شوند؛ زيرا پيوسته بايد يك صورتى نقاب جمال ماده باشد و اين حقيقت نمى‌تواند بدون حجاب صورت، زندگى كند. آن صورتهاى شخصيه كه موجب تمايز عناصر بود، هر كدام به واسطه نفوذ و تأثير در يكديگر از بين رفته و به محض رفع صورتها، صورت مقتضيه حاصل مى‌گردد.

مثلًا بنا بر قول حكماى قديم: عناصر اربعه تحت الارض در اثر فعل و انفعالات در يكديگر و بخارات ارضيه، بعد از هزاران سال تبخير و تدفين و توليد بخارات و لُزوجات، عناصر پخته شده و كم كم در يك نقطه از نقاط زمين اين بخارات و دخانات و آتش- چنانكه متجددين قائلند: زمين اول يك پارچه آتش بوده و از شمس جدا گشته و در ميليون‌ها فرسخ دور از آفتاب افتاده است، در اين فضا و هوا، اقشار و پرده‌هاى خاكى به خود گرفته است، و لكن هنوز آتش و حرارت داغ در مركز آن وجود داشته است- قرار گرفته و با آب و خاك تصادف نموده و در يك زمينى تبخير و تدخين به عمل آمده و به واسطه تابش آفتاب به مرور دهور و گذشتن روزها و ماهها و سالها، پختگى حاصل گردد در اين بين هر عنصرى بر عنصر ديگرى غالب شود، مناسب با صورت آن، صورتى در مجموع حاصل خواهد شد- مثلًا زرنيخ از غلبه عنصر خاك حاصل شده و بعد از تبخير و تدخين باز به صورت ديگرى از معادن درمى‌آيد- به طورى كه به كلى ديگر آن حقيقت اوليه عناصر، از بين رفته و بعد از اين قلب و انقلاب و نفوذ و تأثير، حقيقت ديگرى حاصل مى‌گردد.

مثلًا بدن انسان حقيقةً و فعلًا، خاك يا آب يا آتش نيست. بلكه خاك و آتش و آب‌