گذشتيم از عالم طبيعت در صورتى كه خاموش بوده است. خود را به اين كثافات و كثرات آلوده نكردند. و شيخ اشراق‌ [1] مى‌گويد: «گاهى خود را مى‌بينم كه از ماهيت تجريد كرده‌ام». [2]

و بالجمله: اهل اللّه به اين وجود منبسط قريب و اول مرتبه ظلّ احديت كه در كمال است و اظلال ديگر از او هستند، عالم امر گفته‌اند كه از كثرت قرب، مندك و مستهلك در نور احديت است. بلكه انوار اسفهبديه‌ [3] كه منصب فعاليت دارند- مى‌توان گفت اين لفظ از عجم گرفته شده؛ زيرا آنها به صاحب منصب، سپهبد گويند- بدون ماهيت و داراى بسط و مرتبه عالى وجودند و از منشأ بينونت ندارند؛ زيرا مناط بينونت ماهيات كه ماده است- اعم از اينكه ماده خارجيه باشد يا عقليه- در آنها مفقود است. اين است مجرد وجود كه امر اللّه است «و كلمة كن الوجودية النورية».

نسبت بين نفس الامر، خارج و ذهن‌

نسب اربع مصطلح در منطق بين مفاهيم ملاحظه مى‌گردد، مثلًا گويند: بين مفهوم حيوان و انسان، عموم مطلق است، يعنى بر هر فردى كه انسان صدق نمايد، حيوان بر

[1] ابو الفتح شهاب الدين يحيى بن حبش بن اميرك سهروردى، شافعى المذهب اشراقى المشرب از مشاهير فلاسفه و حكماى اسلامى و در اصول فقه و حكمت و فلسفه و فقه و حديث افضل اهل زمان خود بود، در مراتب عرفانى و در جدل و مناظره دستى توانا داشت. حكمت و اصول فقه را در مراغه از مجد الدين جيلى فرا گرفت و شالوده حكمت اشراق را- كه طريقه قدماى حكماى يونان بوده- استوار ساخت. از تأليفات اوست: آواز پر جبرئيل، حكمة الاشراق، تلويحات، تنقيحات، شرح اشارات، صفير سيمرغ، لمحات، مبدأ و معاد، المطارحات، هياكل النور، يزدان شناخت.

وى سرانجام در حلب، در عهد ملك ظاهر- پسر صلاح الدين ايّوبى- به فساد عقيده متهم شد و به فتواى علماى حلب در سال 587 ق. در سى و شش سالگى كشته شد.

[2] تلويحات، در مجموعه مصنفات شيخ اشراق، ج 1، ص 115.

[3] براى تفصيل و شرح بيشتر «انوار اسفهبديه» رجوع كنيد به: حكمة الاشراق، در مجموعه مصنفات شيخ اشراق، ج 2، ص 147 و 223- 225.