زيد و عمرو و بكر است؛ كه هر يك وجودى منحاز از ديگرى دارد.

و گاهى دو مفهوم از دو شيئى كه در وجود متحدند انتزاع مى‌گردد، مانند انتزاع بياض و انتزاع جسم از دو چيزى كه در يك وجود متحدند. و گاهى مفاهيم متعدده از يك موجود بسيط من جميع الجهات انتزاع مى‌شود.

چنانكه سابقاً گفتيم: انتزاع مفهوم واحد از اشياء متكثره محال است، و لكن عكس آن كليت نداشته، بلكه مفاهيم متكثره از شى‌ء واحد بسيط انتزاع مى‌گردد و ممكن است كه واحد بسيط «مع وحدته» محل انتزاع مفاهيم متكثره باشد چنانكه اثبات نموديم كه يك اصل اصيل در عالم نمود دارد و آن حقيقت نوريه وجوديه است كه صفحه عالم از نور آن پر گشته و غير از وجود چيزى نيست و منشأ آثار و خيرات وجود است؛ زيرا در عالم غير از وجود چيزى نيست، پس چيزى كه از عدميات است نمى‌تواند منشأ خيرات گردد، بنا بر اين منشأ آثار و كمالات حقيقت وجود است، پس اين خيرات و بركات حقِ طلق وجود است.

با اينكه گفتيم: يك حقيقت در عالم هست و محال است چيز ديگرى غير آن باشد؛ در نتيجه بركات از اوست و او بسيط است، ولى اين حقيقت صاحب مراتب است، پس وجودى كه اكمل و اشد است، بايد جامع جميع كمالات باشد به طورى كه اگر فاقد يك كمالى باشد، نقصان لازم مى‌آيد، بنا بر اين يك هويت بسيطه «مع وحدته» منشأ انتزاع مفاهيم كماليه است.

و الحاصل: مفاهيم نسبت به يكديگر در عالم داراى دو قسم مى‌باشند:

بعضى با بعضى متخالف و متقابل و متضادند، مانند مفهوم بياض و مفهوم سواد.

اين گونه مفاهيم از يك شى‌ء واحد من جهة واحده و من حيثية واحده انتزاع نمى‌شود.

انتزاع مفهوم سواد و مفهوم بياض، هر دو از حيثيت اسوديت چشم محال است و همچنين انتزاع مفهوم مقابل بياض، يعنى سواد از عين چيزى كه از آن مفهوم بياض انتزاع مى‌شود «مع وحدته و بساطته» محال است.

قسم ديگرى از مفاهيم نسبت به يكديگر توافق داشته و تضاد ندارند، بلكه همه‌