رفته و ذوات خارجيه عينيه، ملحوظ مى‌باشد.

مناط صدق در قسم اخير كه به قضيه خارجيه موسوم است، اين است كه نسبت و حكم با خارج مطابقت نمايد. مثلًا اگر هلاكت مواشى در خارج محقق است قضيه صادق، و الّا كاذب است.

و همچنين در قسم دوم، يعنى قضيه حقيقيه- كه در تمام علوم از آن گفتگو مى‌شود- صدق، عبارت است از مطابقت حكم و نسبت با افراد خارجيه موجوده و افراد خارجيه كلّما وُجدت، به طورى كه اگر گفته شود «الانسان ضاحك» و بعدها فردى لا ضاحك موجود شود قضيه كاذبه است.

و اما صدق قضيه ذهنيه، عبارت از مطابقت نمودن حكم با نفس الامر است و معناى نفس الامر توضيح داده مى‌شود.

و لكن مى‌توان صدق در همه قضايا را به تطابق با خارج برگرداند، منتها بايد معناى خارج را توسعه داد به اين صورت كه «خارج كلّ شى‌ء بحسبه». بنا بر اين آنچه در ذهن است خارجيت آن به ذهن و آنچه در خارج و عين است و در عالمِ وراء عالم ذهن موجود است، خارجيت آن به اوست.

يا اينكه معناى نفس الامر را توسعه داده و بگوييم: صدق قضايا عبارت است از مطابقت نسبت و حكم در وعاء مربوط به خود، كه در حاقّ حقيقت خود در آن قرار گرفته است. بنا بر اين نفس الامر موجودات عينيه، خارج و نفس الامر موجودات ذهنيه، ذهن است.

نفس الامر و معناى آن‌

براى اينكه عالم امر و عالم عقل به ذهن تقريب گردد، و بتوان تصوير نمود كه موجودات پيش از وجود در عالمى به طور لفّ و بساطت بوده‌اند، مثالى ذكر مى‌كنيم: