ديگرى اينكه در مرتبه ذات وجود نيست، بلكه قابل است كه يا موجود و يا معدوم شود. اين است كه انسان از چيزى كه وجود و عدم در مرتبه ذات خارج از اوست حكايت مى‌كند و بر او يا موجود و يا معدوم حمل مى‌شود و الّا اگر وجود در مرتبه ذات او بود حمل آن بر او حمل الشى‌ء على نفسه و حمل عدم بر او حمل نقيض بر نقيض بود.

پس «الانسان» حاكى از حيثى است كه ممكن است به موجود و معدوم تقسيم گردد، و لكن در «اللّه موجود» لفظ جلاله «اللّه» از چيزى كه در مرتبه ذات او وجود نباشد حكايت نمى‌كند، بلكه حاكى از وجود منبسط و بحت و صرف و حقيقة النورية الكائنة بكينونة الحقة الوجودية است. و حمل موجود بر او حمل الشى‌ء على نفسه است. البته مانند حمل اوّلى، حمل مفهوم بر مفهوم نيست بلكه حمل بحقيقة النورية الوجودية است. الّا اينكه براى تصحيح حمل مثل آنچه در حمل اوّلى مقرر است، اينجا يك نحوه عنايت اعمال مى‌شود و لو به تغافل از محكى در زمان حمل باشد؛ به اينكه با يك مختصر عنايتى محكى لفظ جلاله را مغفول عنه قرار داده و به لفظ جلاله امان ندهد كه از آنچه قالب براى اوست حكايت نمايد، سپس محمول را بر آن حمل كند تا قضيه «اللّه موجودٌ» به صورت ظاهر قضيه محسوب شود.

و لكن در قضيه «الانسان موجودٌ» محكى لفظ «الانسان» يك چيزى است كه وجود در مرتبه ذات او نيست نه بالعينيه و نه بالتقييد. و الّا حمل الشى‌ء على نفسه لازم آمده و معناى آن اين مى‌شود كه «الانسان» كه او وجود است موجود است و حال آنكه معناى قضيه «الانسان موجودٌ» مسلّماً اين نيست و الّا قضيه «الانسان معدومٌ» كذب و غلط مى‌شود.

مقدمه ديگرى كه در اين بحث دانستن آن لازم است اين است كه: چيزهايى كه داراى ماهيت و وجود است- چون گفتيم وجود نه عين ذات ماهيت مطلقه و ساده و نه جزء آن است- عقل در عالم خود در مقام سلسله‌بندى و مرتبه‌بندى مرتبه ماهيت را بر مرتبه وجود مقدم مى‌بيند. و از روزنه عالم عقل ابتدا ماهيت رخ مى‌نمايد و لو جلوه در