بعد از بُعد طويل نامحدود و غير متناهى اين كره مسمّط حادث شده است. [1] بحث در اين است كه چه مرجحى بوده كه در بُعد غير متناهى ازلى، اين معلول از علت جدا شده و در يك برهه مخصوصى موجود شده است؟ چه چيز مرجح موجوديت آن در اين برهه مخصوص شده است؟ با اينكه به حكمِ امتناعِ انفكاكِ معلول از علت لازم است اين عالم ازلًا موجود باشد.

بيان اقوال در مرجح حدوث‌

قبل از ذكر جوابهاى سايرين، ما خود در جواب مى‌گوييم: چه كسى گفته است اين كره عالم بعد از برهه مخصوصى حادث شده است؟ خير، ما حدوث به اين معنى را قبول نداريم؛ زيرا خداوندِ دائم الاحسان و قديم الفضل بر اين كره مسمّط اعطاى فيض ازلى فرموده است، مخصوصاً بنا بر قول متكلمين كه عالم ديگرى غير اين كره قائل نيستند. [2]

لذا اگر به حدوث زمانى به آن معنى قائل باشيم، اسماء قديم الاحسان و دائم الفضل بدون مظهر خواهند بود.

كعبى‌ [3] در جواب گفته است: مخصص ذات الوقت است؛ [4] چنانكه مثلًا ذاتىِ وقتِ‌

[1] رجوع كنيد به: كشف المراد، ص 170- 175؛ شوارق الالهام، ص 345.

[2] مباحث مشرقيه، ج 2، ص 151؛ شرح مواقف، ج 7، ص 82- 89.

[3] ابو القاسم عبد اللّه بن احمد بن محمود بلخى كعبى، از مشاهير علماى معتزله اوايل قرن چهارم هجرى و رئيس فرقه كعبيه به شمار مى‌رود. وى در موارد بسيارى با معتزله بصره مخالف بوده و صفات و افعال خداوند را بر معناى مخصوصى حمل نموده. علامه تهرانى در ذريعه مى‌نويسد: بعيد نيست كه كعبى با آن همه تجاهر كه به اعتزال داشته و فرقه كعبيه هم بدو منسوب است، در اثر معاشرت و مصاحبت با ابو زيد بلخى شيعى، در باطن شيعه و مستبصر و عارف به حق بوده و از راه تقيه كتمان مى‌نموده و ظاهر آن است كه استبصار تلميذش ابن قِبه رازى هم از قِبَل او بوده است، نهايت آنكه كعبى به جهت وزارت سلطان احمد بن سهل مروزى- والى بلخ- و تصدى مناصب دولتى قادر به اظهار حق نبوده و ابن قبه به جهت فقدان موانع مذكور قادر بر آن بوده است.

از تأليفات وى است: المقالات و اختيارات فى علم الكلام. وى در سال 317 ق. بدرود حيات گفت.

[4] شرح اشارات، ج 3، ص 131.