چيزى كه حاصل از حركت فلك الافلاك است، منتها در طبيعت متصرّم بودن خصوصيت دارد، بدين معنى كه از آن چيزى منعدم و جزئى موجود مى‌شود. نمونه اين در غير عالم طبيعت در عالم دهر است كه از تصرّم و خصوصيات طبيعت عارى شده و روح اين زمان است؛ چنانكه آن فرد برزخى انسان، روح افراد طبيعت بوده و افراد طبيعت در عرض هم قرار گرفته و آن فرد برزخى به واسطه اكمليت در آنهاست و به واسطه او بر افراد ارضيه افاضه مى‌گردد.

پس اگر با اين بيان در عالمى غير از عالم طبيعت زمانى فرض كرديم، مى‌توانيم نسبت به موجودات آن عالم هم به حدوث زمانى قائل شويم؛ چنانكه براى عالم طبيعت قائل شديم. البته با حفظ اين مطلب كه غير از افراد، موجودى على حده بازاء عالم نيست. و با حفظ اينكه الفاظ براى ارواح معانى موضوع بوده و نيز الفاظ بر فرد اكمل به طريق اولى صادق است.

بنا بر اين اگر مُثُل نورانى و افراد طوليه عقلانى در عالم عقل ثابت شد، حدوث زمانى آنها را نيز مى‌توانيم اثبات كنيم؛ لذا بايد حدوث را از اين معنى- كه افراد آن را مى‌بينيم و به نظر ما مى‌رسد كه شيئى در زمانى نباشد و بعد كه زمانى گذشت و در آرامگاه عدم خراميد و خوابيد، به صفحه وجود آيد- بيرون ببريم؛ زيرا حدوث به اين معنى براى مصداق طبيعى و از خصوصيات فرد است، بايد اصل و روح معنى را از مشاهده خصوصيات طبيعى و از اين قوالب بيرون ببريم و اين زمانى كه بنا بر عقيده سابقين منوط به فرد واحدى است كه عبارت از حركت فلك الافلاك است و متصرّم الوجود و منقطع الاجزاء است يعنى «ينعدم جزء و يوجد جزء آخر» بايد خصوصيات اين فرد را از آن تجريد نموده و لب اللباب معنى را بگيريم. و يك نحوه تصرفى در زمان بنماييم كه روح زمان اوست و اين روح زمان در عالم عقل و عالم دهر هست و همچنين روح معنايى كه براى حدوث است، كه از «ليس» به «ايس» آمدن است با قطع نظر از خصوصيات فردى در آن عالم هست، منتها در عالم طبيعت افراد آن به «ايس» مى‌آيند بعد از آنكه از حركت فلكيه چيزى منصرم شده و فلك‌