و الحاصل: فلك الافلاك و ما فى جوفها آناً فآناً، ازلًا و ابداً در حركت جوهريه بوده، مثل شعله چراغ، وجودى بعد از عدم است به طورى كه بين وجود سابق و لاحق تخلّل نبوده و در حقيقت جوهريه بناى حركت گذاشته و متسلسل و متدرج الوجود بعد العدم است. و خلاصه، در اين عالم، طبيعت جوهريه شيئى و حركت شى‌ء ديگرى كه بر او عارض شده باشد- مانند كبوتر كه حركت خارج از حقيقت آن است- نيست، بلكه اين عالم عين حركت است نه شيئى كه ثبت له الحركه و بالجمله: عدمِ وجودى و حدوثِ وجودى است و هكذا.

مثال مقرّب آن نورى است كه در اتاق از شعله چراغى منتشر مى‌شود. نور ثابت و داراى وجود مستمر به طورى كه از اول شب تا سحر يك هويت و يك نور ثابت پابرجا و وجود وحدانى مستمرى داخل اتاق بوده باشد نيست، بلكه آناً فآناً نور از شعله پخش و منعدم مى‌گردد، يعنى مقارن انعدام نور اول باز از مركز همين شعله به طورى كه تخلّل و فاصله نباشد نور به اتاق منتشر و پخش مى‌شود. اين است كه لحظه‌اى قطع فيض از منبع نشده تا آنى ظلمت فراگير شود بلكه سيل فضل وجود به طرف عدم سرازير و رهسپار است. و چون منبع پيوسته در فوران است؛ لذا هميشه اين نهر پُر و اتاق روشن است و الّا اگر اين طور نبود بلكه فيض اول و نور اول باقى مى‌ماند، مى‌بايست تزايد نور شده و وجود نور شديد گردد به طورى كه چشم را خيره كند؛ چون بالوجدان مى‌بينيم اگر چراغى را روشن كنيم اتاق پُر از نور مى‌شود و در صورتى كه وجود اولى نور مستمر باشد لازمه‌اش اين است كه اگر چراغ را برداشته و از اتاق بيرون برديم بايد اتاق روشن بماند و اگر بيرون نبرديم بايد وجود نور ثانى كه از چراغ منتشر مى‌شود به وجود نور اول ضميمه گشته و در نتيجه ضمّ وجودات متعدده باشد، مثلًا اگر هر يك از نورها داراى ده درجه باشد بايد تا صبح نور حاصل در اتاق هزاران درجه داشته باشد.

و بالجمله: عالم طبيعت و جوهر در حركت جوهريه به اين نحو است و به مقتضاى برهان كلى طبيعى، وجودِ على حده و منحاز وحدانى، غير وجود افراد نداشته و عالم‌