از اينها يك موجود منحاز على حده به نام عالم باشد.

و باز مى‌گوييم: معناى حدوث، وجود بعد از عدم مقابل است، پس يك سلسله نوع را در نظر مى‌گيريم، مثلًا نوع انسان كه افراد آن، ما و آباء ما و آباء آباء و همين طور تا حضرت آدم است. مبدأ اين سلسله وجودات كه طبقه طبقه است ماييم و پيش از ما، آباء ما، و پيش از آنها آباء آنها و همين گونه تا حضرت آدم بوده‌اند، مى‌بينيم همه اين افراد حادثند، يعنى عدم مقابلى قبل از آنها بوده، پس اين سلسله تا آدم حادث است.

آدم را از ميان برداشته و فرض كن افراد اين نوع الى ما لا نهاية له و لا يتناهى است.

و لكن گفتيم نوع غير از افراد طبيعت وجود مستقل نداشته و وقتى حال هر يك از افراد را تفتيش مى‌كنيم مى‌بينيم حادث است و در جبين آنها به خط درشت، وجود مسبوق به عدم نوشته شده و اگر تك تك افراد محكوم به يك حكم حتمى باشند، مجموع هم مشمول آن حكم خواهد بود؛ چون مجموع غير از افراد چيزى نيست. چنانچه اگر فرض كرديم افراد حيوان، اسب و حمار و غنم و بقر، جاهل است نمى‌توان گفت مجموع من حيث المجموع عالمند و اگر چند نفر فقير جمع شوند نمى‌توان گفت مجموع پولدار و غنى‌اند؛ چون مجموع وجود منحازى غير از وجود افراد ندارد. پس هر چند حدقه چشم را بزرگ‌تر كرده و افراد انسان را ما لا نهاية له فرض نموده و قوه عاقله سلسله غير متناهيه را ديده و با اين فرض رشته را بدون آخر ببينيم، لكن باز بايد بر مجموع حكم به حدوث نمود.

و اينكه زبانزد است و در عرف مى‌گويند كه طبيعت باقى است حرفى مزخرف و خطاست؛ چون طبيعت غير از افراد چيزى نيست و افراد هميشه در تبدّل مى‌باشند. لذا مى‌بينيد كه از طبقه بعد از حضرت آدم فعلًا سراغى نيست، چنانچه از اين طبقه موجود هم در آينده سراغى نخواهد بود و اين رشته وجود از ما گسيخته خواهد شد.

از سلسله انسان كه بگذرى، سلسله نوع ديگر، سلسله نبات و سلسله كرات را هم به اين نحو خواهى ديد و هكذا. و گفتيم عالم غير از اين موجودات چيزى نيست، پس يكسره بايد حكم حدوث زمانى را از محكمه عقل صادر نمود و لو افراد را از اين‌