را دارد كه آنها خيال فى خيال و آنها چيزى جز مظاهر نيستند. [1]

به ضميمه اين مقدمه كه احكام روى موضوعات مى‌رود؛ گاهى روى موضوع موجود حقيقى و گاهى روى موضوع موجود اعتبارى، پس عالم هيچ شد و جز اعتبار چيزى نيست و حكم در «العالم حادث» كه عبارت از حدوث باشد، حكمى است كه موضوع نداشته و موضوعش جز شى‌ء اعتبارى چيزى نيست. بنا بر اين از حكيم خيلى بعيد است كه از حكمى كه داراى موضوع حقيقى نيست بحث نمايد. و حكم در اين گونه قضاياى اعتباريه بيش از اعتبار نخواهد بود. پس حدوث بيش از اعتبار چيزى نبوده و ثبوت و عدم آن بر محور اعتبار دور مى‌زند. بنا بر اين بايد موجوديت غير وجودات افراد انواع را كنار گذاشته و فقط بايد حال افراد انواع را كه حقيقةً وجود دارند، تفتيش كنيم كه آيا حدوث است يا قدم؟ و در صورت حدوث نحوه حدوث آيا زمانى است يا ذاتى؟ [2]

حركت در جوهر

مقدمه ديگر اينكه: چنانچه مشهور به حركت در كمّ و لون و طعم قائلند [3] در خود جوهر هم حركت است.

توضيح آنكه: حقيقت بعضى از اشياء در عالم حركت است؛ به اين معنى كه نحوه وجود عين حركت است، مثلًا سير كبوتر از اين ديوار به آن ديوار به انتقال آن از نقطه‌اى به نقطه ديگر است به طورى كه جزء اول منعدم و جزء ثانى موجود گشته و

[1] فصوص الحكم، ص 104.

[2] در اينجا مقدمه‌اى راجع به اينكه هيولى مانند ماهيات در سير متخالف و متغاير و متكثر است سقط گرديده.

[3] رجوع كنيد به: شفا، بخش طبيعيات، ص 43- 48؛ مباحث مشرقيه، ج 1، ص 688.