و گرسنگى و بى‌هوشى و پيدا شدن مرض‌ها هر صنفى از آن‌ها.

مسأله 4- ارش و حكومتى كه به معناى ارش مى‌باشد فقط در مواردى مى‌باشد كه اگر معيب به صحيح مقايسه شود نقصى در قيمت باشد، پس مقدار تفاوت، همان ارش و حكومتى است كه به معناى ارش است. و اما اگر در موردى فرض شود كه جنايت موجب نقص به اين معنى نمى‌شود و در شرع، تقديرى براى آن نيست مثل اينكه انگشت زيادى او را قطع كند، يا بر او جنايتى وارد شود و بويايى او را ناقص نمايد، و در تقويم بين مورد جنايت و غير آن فرقى نباشد، چاره‌اى از حكومت به معناى ديگر نمى‌باشد و آن حكومت، حكومت قاضى است به آنچه كه ماده نزاع را از ريشه بكند؛ يا به امر نمودن بر مصالحه، يا تقدير او بر حسب مصالح، يا تعزير او.

مقصد سوم: در جراحت سر و ساير جراحت‌ها

«شجاج»- به كسر شين- جمع «شجّه»- به فتح شين- مى‌باشد. و اين شجه جرحى است كه اختصاص به سر دارد. بعضى گفته‌اند كه بر جرح نمودن صورت هم اطلاق مى‌شود، ولى بعد از آن‌كه حكم سر و صورت يكى است، ثمره‌اى در آن نمى‌باشد.

و شجاج اقسامى دارد:

اول- «حارصه» با حرف‌هاى بى‌نقطه؛

كه در نص، از آن به «حرصه» تعبير شده است. و حارصه آن است كه پوست كنده شود- مانند خراشيدگى- بدون خون آوردن. و در آن يك شتر مى‌باشد. و اقوى آن است كه حارصه از نظر موضوع و حكم، غير از داميه مى‌باشد. و مرد و زن در حارصه و در نظاير آن و همچنين صغير و كبير، مساوى مى‌باشند.

دوم- «داميه»

و داميه آن است كه جراحت، مختصرى داخل گوشت مى‌شود و با آن، خون بيرون مى‌آيد، خواه خون آمدن كم باشد يا زياد بعد از آن‌كه مختصرى در گوشت داخل شود. و در داميه دو شتر مى‌باشد.

سوم- «متلاحمه»

و متلاحمه آن است كه زياد در گوشت داخل شده باشد، ليكن به مرتبه بعدى كه سمحاق است نمى‌رسد. و در متلاحمه سه شتر است. و «باضعه» همان متلاحمه مى‌باشد.