نورانيّه اشياء باشد كه ملازم با معرفت اللَّه است. و شأن عقل، ادراك آن جهت نورانيّه است كه آيات الهيّه هستند، و شأن وهم و جهل، ادراك تعيّنات اشياء است كه جهالت مركّبه است و سراب است و باطل و بى‌حقيقت.

«ألا كُلُّ شَي‌ءٍ ما خَلَا اللّهَ باطِلٌ».

[1]

و از رسول خدا- صلّى اللَّه عليه و آله- منقول است كه فرموده: «اين شعر لبيد راست‌ترين شعرى است كه عرب گفته است». [2]

فصل دوّم [در بيان آنكه علم از افضل فضايل است‌]

بدان كه علم، از افضل كمالات و اعظم فضايل است؛ چه كه آن از اشرف اسماء الهيّه و از صفات موجود بما هو موجود است. و نظام وجود و طراز غيب و شهود، به بركت علم منتظم شده، و هر موجودى تحقّقش به اين حقيقت شريفه زيادتر بود، به مقام مقدّس حق و مرتبه قدس واجبى نزديكتر است؛ بلكه علم و وجود، مساوق هستند، و هر جا شعاع هستى افتاده، به همان اندازه شعاع نور علم افتاده است. از اين جهت، خلوّ از تمام حقيقت علم، خلوّ از تمام حقيقت وجود است، و خالى از آن، معدوم مطلق است.

و اين مطلب، به برهان متين پيوسته است كه دار وجود، دار علم است، و ذره‌اى از موجودات حتى جمادات و نباتات خالى از علم نيستند، و به اندازه حظّ

[1] تمام بيت اين است:

(ديوان لبيد، ص 148).

[2] علم اليقين، فيض كاشاني، ج 1، ص 106.