دوم؛ ايمان به آنكه او قادر است به رفع احتياج موكّل، سوم؛ آن كه بخل ندارد، چهارم؛ آن كه محبت و رحمت به موكِّل دارد.

و با اختلال در يكى از اين امور، توكل حاصل نشود و اعتماد به وكيل پيدا نشود؛ چه كه اگر احتمال دهد كه وكيل جاهل به امور او باشد، و محالّ احتياج را نداند، اعتماد به او نتواند كرد. و اگر علم او را بداند، ولى احتمال دهد با كمال علم، عاجز باشد از سدّ احتياج او، اعتماد به او نكند. و اگر قدرت او را نيز معتقد باشد و احتمال بخل در او بدهد، اعتماد حاصل نشود. و اگر اين سه محقَّق باشد ولى شفقت و رحمت و محبت او را احراز نكرده باشد، معتمد به او نشود؛ پس توكل حاصل نشود. پس پايه توكل بر اين اركان اربعه قرار داده شده.

و اين كه مذكور داشتيم كه «ايمان به اين امور ركن باب توكل است» براى آن است كه مجرد اعتقاد و علم را تأثير در اين باب نيست.

و تفصيل اين اجمال آن كه ممكن است انسان با علم بحثى برهانى هر يك از اين اركان را مبرهن نموده و تمام مراتب را در تحت ميزان عقلى درآورده و اثبات نموده، ولى اين علم برهانى در او به هيچ وجه اثر نكند.

چه بسا فيلسوف قوىُّ البرهانى كه با علم برهانى بحثى اثبات نموده احاطه علمىِ حق تعالى‌ را به جميع ذرات وجود، و تمام نشئات غيب و شهادت را حاضر در محضر حق تعالى‌ مى‌داند، و تجرّد تامّ حق را به جميع انواع تجرّد و احاطه قَيّومى ذات مقدس را با براهين متقنه قطعيّه ثابت مى‌نمايد، ولى اين علم قطعى در او اثر نمى‌كند به طورى كه اگر در خلوتى مثلًا به معصيتى اشتغال داشته باشد، با آمدن طفل مميّزى حيا نموده و از عمل قبيح منصرف مى‌شود، و علمش به حضور حق، بلكه حضور ملائكة اللَّه، بلكه احاطه اولياء كمّل- كه همه در تحت ميزان برهانى علمى است- براى او حياء از محضر اين مقدّسين نمى‌آورد،