لازمه آنها انكار و جحود است. پس، تصديق از جنود عقل و جحود از جنود جهل است.

فصل دوم [اصلاح نفس از جحود]

بدان كه انسان تا در اين عالم طبيعت- كه عالم مادّه و تغيّر است- واقع است، مى‌تواند حالت جحود و انكار را- كه از بدترين احوال نفس است و موجب خذلان نفس و خسران ابدى است- تغيير دهد و از تحت تصرّف جند جهل و شيطان بيرون آيد و در تحت تصرّف عقل و رحمان وارد شود، و آن به علم نافع و عمل صالح انجام پذيرد.

اما علم نافع: تفكر در لطايف مصنوعات و دقايق اسرار وجود است، و اين تفكر از براى متوسّطين ابوابى از معرفت باز كند، گرچه براى كاملين حجاب است، و اين حسنه قلبيه ابرار، سيئه مقرَّبان درگاه است.

« حَسَناتُ الأَبْرارِ سَيِّئاتُ الْمُقَرَّبينَ». [1]

طريق تفكر در لطايف صنعت بى‌شمار است، ولى از همه چيز نزديكتر به ما، خود ما است و معرفت نفس، بلكه ساختمان بدن، بلكه افعال بدن، طريق معرفت اللَّه است‌

«مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ [فَقَدْ] عَرَفَ رَبَّهُ».

[2]

ما اكنون متوجه مى‌شويم به يك عمل هضمى اين كارخانه عجيب، يعنى كارخانه بدن انسان، مى‌بينيم كه در حيوانات- كه يكى از آنها انسان است- به‌

[1] اشاره است به اين حديث شريف:

«حَسَناتُ الأَبْرارِ سَيِّئاتُ الْمُقَرَّبينَ».

يعنى: نيكيهاى خوبان، بديهاى مُقرَّبان است. (بحار الأنوار، ج 25، ص 205، ح 16).

[2] كسى كه خود را شناخت، پس بتحقيق خدا را شناخته است.

(تصنيف غرر الحكم، ص 232، ح 4637؛ عوالي اللّآلي، ج 4، ص 102، ح 149).