تكاليف الهى: الطاف خدا به بندگان‌

در عين حال ما در اينجا كه هستيم، از قِبَلِ خداى تبارك و تعالى مأموريتها داريم. ما تا در اين حيات دنيوى هستيم، تا در اينجا هستيم، مأموريتها از طرف خداى تبارك و تعالى داريم و بايد قيام كنيم به اين مأموريتها. بايد غفلت نكنيم از تكاليف الهيه. تمام تكاليف الهيه الطافى است الهى و ما خيال مى‌كنيم تكاليفى است. همه‌اش الطاف است: چه تكاليف فردى [كه‌] براى هر نفرى هست- براى تربيت او، براى تكميل او- براى اينكه غير از اين راهْ راه تكميل و راه ترقى نبوده است، درجاتى هست كه بدون اين راه نمى‌شود به آن درجات رسيد؛ و چه تكاليف اجتماعى كه ما مكلف هستيم؛ در اجتماع تكاليفى داريم و بايد به آن تكاليف عمل كنيم براى تنظيم اين اجتماع. انبيا هم همان چيزهايى كه مربوط به روح و مربوط به مقامات عقليه و مربوط به مراكز غيبيه است براى ما بيان كرده‌اند، و قرآن هم بيان كرده است و اهلش مى‌دانند، و هم آن چيزهايى كه وظايف شخصيه است و دخيل در ترقيات انسان و تكامل انسان است، در سنت و در كتاب بيان شده است و هم آن چيزهايى كه مربوط به اجتماع است و امور سياسى است و امور اجتماعى است و راجع به تنظيم و تربيت اجتماع است، بيان فرموده است. و ما همه و همه بشر مكلفند بر اينكه همه اين مراتب را، همه اين مقامات را مواظبت كنند و منحصر به يك طرف نكنند.

نقش روحانيون در حفظ اسلام‌

من با تمام اين جناحهايى كه هستند و براى اسلام خدمت مى‌كنند، چه جناحهاى روحانى كه از اول تا حالا خدمت كرده‌اند و چه جناحهاى ديگر، از سياسيون، از روشنفكرها كه براى اسلام خدمت مى‌كنند، من به همه اينها علاقه دارم و از همه اينها هم گلايه دارم. اما علاقه، بايد هر مُسْلمى به اشخاصى، به گروههايى كه براى اسلام خدمت مى‌كنند- قلماً قدماً- براى اسلام خدمت مى‌كنند، بايد هر مسلمى، بايد هر انسانى كه ببيند اينها براى انسانيت، براى اسلام يعنى براى انسانيت- اسلام مكتب انسان‌سازى است،