در او و تدبُّر در مسائلى كه در حج هست، مسائل حج و همه مسائل اسلام، به طورى بين ابعاد مختلفه جمع كرده است؛ بين عرفان و تعبد، بين سياست و عبادت، بين مسائل اجتماعى و ساير مسائل. اين اساس را درست كردند براى اينكه ما از آن اساس چيزى بفهميم. آنها كه در آنجا هستند، تكاليفى دارند و ان شاء اللَّه اميدوارم كه به آن تكاليف عمل كنند و كردند. ما هم و آنها هم بعد از اينكه برگشتند، تكاليفى داريم كه اين تكاليف هم دنبال همان مطالعه عيد قربان است و قربانگاهها. آنها بايد سوغات بياورند آن ايثار را، آن وحدت را، و ما هم بايد اين معنا را در بين ملت خودمان پخش كنيم. آقايان روحانيون در سرتاسر كشور و آقايان دانشگاهيها در سرتاسر كشور، اينها موظف‌اند، وظيفه دارند.

مقايسه بين حال و گذشته در تحول درونى ملت‌

ما بحمد اللَّه تا كنون بسيار قدمهاى مؤثرى برداشتيم، وقتى شما مقايسه يك قدرى بكنيد ما بين دوره‌هاى سابق و حالا، مى‌توانيم خوب بفهميم كه فرقها چيست. مثلًا شما بسياريتان يا اكثرتان يادتان است كه در قضيه رأى‌گيرى براى انقلاب سفيد به اصطلاح، با چه هياهويى، با چه فشارى، با چه دغل بازيهايى بيش از اين نتوانستند ادعا كنند كه شش ميليون بودند، با اينكه مطمئن باشيد نبودند! آن همه فشار و آن دولت جائر و آن همه تبليغاتى كه آنها داشتند، نتوانست عده‌اى را جمع كند كه اينها ادعا كنند ده ميليون‌اند، نتوانستند دروغش را هم بگويند، مبالغه‌اش هم بكنند. شما در يك كشورى كه تحت فشار است از همه اطراف، تحريمهاى انتخاباتى از اطراف بر سرشان مى‌بارد، تبليغات همه جانبه بر سرشان مى‌بارد، اين مقدار اجتماعى كه اينها كرده‌اند- كه بيش از چهارده ميليون بود- اگر مقايسه بشود با هر كشور ديگرى در عالم، معلوم مى‌شود كه فرق ما بين اينجا و آنجا چيست و چه تحولى در ايران واقع شده است. اين تحول يك تحول عجيب است كه در يك رژيمى كه همه قدرتها در دستش بود و همه فشارها در دستش بود، و مضايقه از هيچ فشارى هم نداشت، در ادعاى كاذب خودش نتوانست ادعا كند كه ما هشت ميليون داشتيم، شش ميليون! مبالغه‌اش و دروغش و همه بساط كه روى هم ريخته‌