حق ما گفته مى‌شود:

مَا أَكثَرَ الضَجِيجَ وَ أَقَلَّ الحَجِيجَ‌ [1].

اميد است حجاج محترم بيت اللَّه الحرام، از هر فرقه هستند و اهل هر مذهب مى‌باشند، در مواقف و مشاعر محترمه، دست جمعى براى پيروزى اسلام بر كفر جهانى دعا كنند؛ و براى بيدارى مسلمانان و حكومتهاى آنان فرياد كنند و دعاى بليغ نمايند. شايد به بركت دعا در محيط وحى و محل كسرِ اصنامِ‌ [2] جاهليت، خداوند تبارك و تعالى بر مسلمين تفضل كند و مجد و عظمت صدر اسلام را به آنان برگرداند و دست اجانب و جهانخواران را از بلاد آنان كوتاه فرمايد و ابر رحمت و غفران خود را بر سر عموم مسلمين بباراند. إِنَّ اللَّهَ كانَ عَفُوًّا غَفُوراً.

اينك تذكر بعض مطالب براى زائران بيت اللَّه الحرام و عموم مسلمين لازم است، گرچه كراراً عرض شده است:

1- از امور مهمه‌اى كه لازم است حجاج محترم و علماى كاروانها وقت شريفشان را صرف آن كنند ياد دادن و ياد گرفتن مسائل حج است؛ كه كوتاهى از آن ممكن است موجب زحمتهاى فراوان شود، از قبيل بطلان حج يا باقى ماندن به احرام. علماى اعلام كاروانها از زوّار كاروان خويش دعوت نمايند و براى آنان مجلس درس مناسك قرار دهند. و حجاج واجب است براى يادگرفتن لحظه‌اى را كوتاهى نكنند و با تمام توان مسائل را ياد بگيرند، و با علم به مسائل مناسك را عمل كنند.

2- همه مى‌دانيم و بايد بدانيم كه آنچه از قرنها پيش تا كنون بر سر مسلمين آمده، خصوصاً در يكى دو قرن اخير كه دست دولتهاى اجنبى به كشورهاى اسلامى باز شده و سايه شوم آنان بلاد مسلمين را به تاريكى و ظلمات كشانده است و ذخاير خداداد آنان را به باد فنا داده و به طور مداوم مى‌دهد، غفلت مسلمانان از مسائل سياسى و اجتماعى اسلام است، كه به دست استعمارگران و استثمارچيان و عمّال غربزده و شرق‌زده آنان به توده‌هاى مسلمانان محروم تحميل شده است؛ كه حتى غالب علماى اسلام گمان‌

[1] «ناله كنندگان چه بسيارند ولى حاجيان (واقعى) كم!». بحار الأنوار، ج 27، ص 181

[2] شكستن بتها.