و اين محتاج به مراقبه و محاسبه است. اگر با انگيزه الهى مُلك جنّ و انس كسى را باشد، بلكه اگر به دست آورد، عارف باللَّه و زاهد در دنيا است. و اگر انگيزه نفسانى و شيطانى باشد هر چه به دست آورد اگر چه يك تسبيح باشد، به همان اندازه از خداوند تعالى دور است و فاصله گرفته.

پسرم! سوره مباركه حشر را مطالعه كن كه گنجينه‌هايى از معارف و تربيت در آن است و ارزش دارد كه انسان يك عمر در آنها تفكر كند و از آنها به مدد الهى توشه‌ها بردارد، خصوصاً آيات اواخر آن از آنجا كه فرمايد: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ‌ [1] تا آخر سوره. در همين آيه كوچك لفظاً، و بسيار بزرگ معناً، احتمالاتى است سازنده، هوشيار دهنده كه به بعض آنها اشاره مى‌شود:

1- مى‌تواند خطاب به كسانى باشد كه اول مرتبه ايمان را دارند مثل ايمان عامّه. در اين احتمال، امر به تقوا امر به اولين مراتب آن است كه تقواى عامّه است و آن پرهيز از مخالفت احكام ظاهرى الهى است و مربوط به اعمال قالبى‌ [2] است. به اين احتمال، جمله‌ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ تحذير از پيامدهاى اعمال ما است و شاهد است بر آنكه آنچه عمل مى‌كنيم خود آنها به صورت مناسب در نشئه ديگر وارد مى‌شوند و به ما خواهند رسيد و آيات و اخبار زيادى در اين باره آمده است. تفكر در همين امر، دلهاى بيدار را كفايت مى‌كند بلكه دلهاى مستعد را بيدار مى‌نمايد و ممكن است راهگشاى مراتب ديگر و مقامات بالاتر شود. و ظاهر آن است كه امر به تقوا مكرّراً، تأكيد باشد، گرچه احتمال ديگر هم هست. و قوله: إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ‌ باز تحذير جديد است بر اين كه اعمال شما از محضر حق تعالى پنهان نمى‌ماند؛ چه همه عالم محضر حق است.

2- ممكن است خطاب به كسانى باشد كه ايمان را به قلب خويش رسانده‌اند. چه بسا كه انسان به حسب ظاهر ايمان و اعتقاد به شهادتين داشته باشد لكن قلب او از آن بى‌خبر

[1] سوره حشر، آيه 18: «اى آنان كه ايمان آورديد، از خدا پروا كنيد، و هر كس بنگرد براى فرداى قيامت چه پيش فرستاده و تقواى خدا پيشه سازيد، خدا بدانچه انجام مى‌دهيد آگاه است»

[2] يعنى كارهاى اعضا و جوارح انسان.