عالِم نيز چنين است. در اين عالَم به نور علمش روشن كند قلوب مُظلمه را و حيات بخشد به مردگان جهل و نادانى؛ و در آن عالم نيز نورش محيط و شفاعت كند به واسطه آن احاطه نوريه از مقتبسان مشكاة علمش و مرتبطان به ساحت قدسش.

و بايد دانست كه عبادت بى‌علم نيز صورت نگيرد؛ و از اين جهت عابد را نيز نورى است مخصوص به خود. بلكه نفس ايمان و عبادت حق از سنخ نور است؛ منتها نور عابد فقط روشنى براى خود دهد و زير پاى خودش را روشن نمايد و به ديگران روشنى ندهد. از اين جهت مَثل آنها مَثل ستارگان است در شب بدر كه به واسطه نور ماه انوار آنها مختفى شده، به‌طورى كه براى خود فقط روشنى دهد و به ديگران نفعى نرساند و نورى نبخشد. پس، مَثل عابد در پيشگاه عالِم مَثل ستاره است، ولى نه در ليل مُظلم، كه تا اندازه‌اى نوربخشى نيز كند، بلكه در شب بدر كه فقط ظاهر هستند نه مُظهر.

جناب صدر المتألهين- قدّس سرُّه- فرمايد كه «مراد به «عالِم» در اين حديث شريف غير عالم ربّانى است كه علم او لدنّى و حاصل به موهبت الهى است؛ مثل علوم انبيا و اوليا عليهم السلام. چنانچه دلالت كند بر اين مدعى تمثيل به قمر؛ و الّا سزاوار بود كه تمثيل به شمس شود، زيرا كه نور آن به افاضه حق است بدون واسطه چيز ديگر از نوع و جنس خود» [1]. انتهى كلامه رُفِعَ مقامُه.

فصل در بيان آن‌كه علما ورثه انبيا- عليهم السلام- هستند

و اين وراثت روحانى است، و ولادت علما از انبيا ولادت ملكوتى است. و انسان همان‌طور كه به حسب نشئه مُلكيه و جسمانيه وليده مُلك است، پس از تربيت انبيا و حصول مقام قلب براى او، ولادت ملكوتى پيدا كند. و چنانچه منشأ اين ولادت پدر جسمانى است، منشأ آن ولادت انبيا- عليهم السلام- هستند.

پس، آنها پدرهاى روحانى هستند و وراثت وراثت روحانى باطنى است، و ولادت‌

[1] شرح اصول الكافي، صدر المتألهين، ج 2، ص 74.