خداى تعالى لقمان را حكمت عطا فرمود به نصّ قرآن شريف [1]، و از دستورات آن بزرگوار به فرزندش آن است كه خداى تعالى نقل مى‌فرمايد: و لا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنّاسِ و لا تَمْشِ في الأَرْضِ مَرَحاً إنَّ اللَّه لا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ. [2] و در مدعيهاى ارشاد و تصوف و تهذيب باطن گاهى شخصى پيدا مى‌شود كه به تكبر با مردم رفتار كند، و بدبين به علما و فقها و تابعين آنها گردد، و به حكما و علما طعنها زند و غير خود و سرسپردگان به خود را اهل هلاك داند، و چون دستش از علوم تهى است علوم را خار طريق خواند و اهل آن را شيطان راه سالك شمارد، با آنكه آنچه در مقام دعوى مقام خود گويد اقتضاى خلاف اين‌ها نمايد، و هادى خلايق و مرشد گمراهان بايد خود از مهلكات و موبقات مبرّا باشد، و از دنيا گذشته و محو جمال حق شده، بايد به بندگان خدا تكبر نكند و بدبين به آنها نباشد.

و در فقها و علماى فقه و حديث و طلاب آن نيز گاهى كسى پيدا شود كه مردم ديگر را حقير شمارد و به آنها تكبر فروشى كند و خود را مستحق همه طور اكرام و اعظام داند، و لازم داند كه همه مردم اطاعت امر او كنند و هر چه گويد چون و چرا نكنند، خود را لا يسأل عمّا يفعل و هم يسألون [3] انگارد، و جز خود و چند نفر معدودى مثل خود را اهل بهشت نداند، و اسم هر طايفه‌اى از هر علمى در ميان آيد، به آن طعن زند و جز علم خود را، كه از آن نيز بهره كافى ندارد، ساير علوم را نديده و نسنجيده طرد كند و اسباب هلاك داند، و علما و ساير علوم را از روى جهل و نادانى طرد كند و چنين ارائه دهد كه ديانتش موجب شده كه اين‌ها را تحقير و توهين كند، با آنكه علم و ديانت مبرا از اين اطوار و اخلاق‌اند. «قول به غير علم» را شريعت مطهره حرام كرده و حرمت مسلم را واجب دانسته [4]، اين بيچاره بيخبر از ديانت و علم خلاف قول خدا و رسول كرده و آن را به صورت دين درآورده، با آنكه سيره سلف و خلف از علماى بزرگ غير از اين بوده.

اين حال علوم شرعيه كه هر يك اقتضا دارد كه علماى آن متصف به تواضع باشند و ريشه تكبر را از قلوب قلع كنند. هيچ علمى تكبر نياورد و با تواضع مخالف نيست. پس از اين، علت آنكه اين اشخاص عملشان خلاف علمشان است بيان مى‌نماييم‌ [1]، در علماى ساير علوم، از قبيل طب و رياضى و طبيعى، و همين طور صاحبان صنعت دقيق، مثل برق و مكانيك و غير آن، نيز تكبر فروشى بسيار پيدا مى‌شود. ساير علوم را هر چه باشد چيزى ندانند و به اهل آن با نظر تحقير نگاه كنند و هر يك گمان كنند كه علم آن است كه پيش اوست و در ظاهر و قلب به مردم كبريايى‌

[1] وَ لقد اتَيْنا لقمانَ الحِكْمَةَ أَن اشْكُرْ للَّه. (و بتحقيق به لقمان حكمت آموختيم كه پروردگار را شاكر باش.) (لقمان- 12).

[2] «و به تكبّر، از مردم رخ متاب و به نخوت در زمين راه مرو. به درستى كه خداوند هيچ گردنفراز خودستايى را دوست نمى‌دارد. (لقمان- 18).

[3] «خدا از آنچه مى‌كند بازخواست نخواهد شد، ولى آنان بازخواست خواهند شد.» (انبياء- 23).

[4] (بنى اسرائيل- 36 و نور- 15). و همچنين در اصول كافى- «كتاب فضل العلم»، «باب النهى عن القول بغير علم»، 9 حديث در اين باب آورده است. روايات فراوان در حرمت خون و عرض و مال مسلمان وارد شده است، از جمله آنهاست: حرمة النبى و المؤمن اعظم من حرمة البيت (پاس پيامبر و مومن را داشتن بالاتر از پاس خانه خدا را داشتن است.) وسائل الشيعة، ج 10، ص 422. و در اصول كافى «كتاب الايمان و الكفر» احاديثى در حقوق مؤمن آورده است، از جمله در باب «حق المؤمن على اخيه و اداء حقه» و باب «من أذى المسلمين و احتقرهم» و باب «من طالب عثرات المؤمنين».

______________________________

[1] ادامه همين حديث.