و تقدم در مجالس و محافل و در راه و رفتار. و اين در جميع طبقات، از اشراف و اعيان گرفته تا علما و محدّثين، و از اغنيا گرفته تا فقرا- مگر كسى را كه خداى تعالى حفظ فرمايد- رايج و شايع است. و تميز بين تواضع و تملق، و تكبر و تأبى نفس گاهى بغايت مشكل شود و بايد انسان به خداى تعالى پناه برد تا او را هدايت بنمايد.

و اگر انسان در صدد اصلاح برآيد و حركت به جانب مطلوب كند، ذات مقدس حق تعالى به رحمت واسعه خود راهنمايى مى‌فرمايد و سير را آسان مى‌كند.

فصل در سبب اصلى تكبر است‌

كبر را اسباب بسيارى است كه برگشت تمام آنها به اين است كه انسان در خود كمالى توهّم كند كه آن باعث عجب شود و مخلوط با حب نفس گرديده حجاب كمال ديگران شده آنها را ناقصتر از خود گمان كند، و اين سبب ترفع قلبى يا ظاهرى گردد. مثلا در علماء عرفان گاهى پديد آيد كسى كه خود را از اهل معارف و شهود داند و از اصحاب قلوب و سابقه حسنى انگارد و بر ديگران لاف ترفع و تعظم زند، و حكما و فلاسفه را قشرى و فقها و محدّثين را ظاهر بين و ساير مردم را چون بهايم داند، و به همه بندگان خدا به نظر تحقير و تعيير نگاه كند. و بيچاره خود لاف از فناء فى اللّه و بقاء باللّه زند و كوس تحقق كوبد، با آنكه معارف الهيه اقتضا مى‌كند خوش بينى به موجودات را. و اگر شم معرفت اللّه كرده بود به مظاهر جمال و جلال حقّ، تكبر نمى‌كرد، چنانچه در مقام بيان و علم خود او نيز تصريح به خلاف حالت خود كند. و اين نيست جز آنكه معارف به قلبش وارد نشده. و بيچاره به مقام ايمان هم نرسيده دم از عرفان مى‌زند، و از عرفان حظّى نداشته از تحقق سخن مى‌راند.

و در حكما نيز اشخاصى پيدا مى‌شود كه چون خود را داراى برهان و علم به حقايق داند و خود را از اهل يقين باللّه و ملائكته و كتبه و رسله شمارد، به سايرين به نظر حقارت نگاه كند و ساير علوم را جز و علم حساب نكند، و تمام بندگان خدا را ناقص داند در علم و ايمان، و به آنها تكبر نمايد در قلب، و در ظاهر نيز با نخوت و تكبر با مردم رفتار كند، با آنكه علم به مقام ربوبيت و فقر ممكن اقتضا مى‌كند خلاف آن را، و حكيم آن است كه داراى ملكه تواضع باشد به واسطه علم به مبدأ و معاد.