مى‌دانند، و وصيتها در اين باب به متعلمين مى‌نمايند، زيرا كه به تصفيه نفوس و صقالت آن، جهت ارتباط به مبادى عاليه قوّت گيرد. و اينكه جناب ربوبى جلّ جلاله در كريمه مباركه: اتَّقُوا اللَّه وَ يُعَلِّمُكُمُ اللَّه‌ [1] تعليم الهى را مربوط به تقوى فرموده براى همين است كه تقوى صفاى نفس دهد و آن را به مقام غيب مقدس مرتبط كند، پس تعليم الهى و القاى رحمانى واقع گردد، زيرا كه در مبادى عاليه بخل محال است و آنها واجب الفياضيه هستند، چنانچه واجب الوجود بالذات واجب از جميع حيثيات است.

و اگر نفس به واسطه توجه به تعمير خود و مأكل و مشرب خويش و به أنانّيت نفسانيه اشتغال به علوم پيدا كرد و غايت غير الهى شد، القائاتى كه به او شود القاى شيطانى است. و يكى از موازين غير متخلفى، كه گمان مى‌كنم اهل معارف آن را ذكر نكردند، در امتياز بين القائات رحمانى و شيطانى همين است كه ذكر شد، كه خود انسان در بسيارى اوقات مى‌تواند بفهمد. و آنچه به اين نفس غير پرهيزناك داراى كدورت القا گردد از قبيل جهالات مركبه است كه درد بيدرمان نفوس و خار طريق آنهاست، زيرا كه ميزان در علم حصول مفهومات كليه و اصطلاحات علميه نيست، بلكه ميزان آن رفع حجز از چشم بصيرت نفس است و فتح باب معرفة اللّه است، و علم حقيقى آن است كه چراغ هدايت ملكوت و صراط مستقيم تقرب حق و دار كرامت او باشد. و هر چه جز اين است، گرچه در عالم ملك و قبل از رفع حجب طبيعت به صورت علوم است و اصحاب آن پيش ارباب محاورات و مجادلات از علما و عرفا و فقها به شمار آيند، ولى پس از رفع حجاب از چشم قلب و برداشته شدن پرده ملكوت و بيدار شدن از خواب سنگين ملك و طبيعت، معلوم شود كه غلظت اين حجاب از تمام حجابها بيشتر بوده، و اين علوم رسميه سرتاسر حجب غليظه ملكوتيه بوده كه بين هر يك تا ديگرى فرسخها راه مسافت داشته و ما از آن غافل بوديم. النّاس نيام فإذا ماتوا انتبهوا. [2] «مردم در خوابند، و وقتى كه مردند بيدار شوند» و معلوم شود كه در چه كاريم همه و افتضاح و رسوايى اينجاست كه پس از پنجاه سال تحصيل، يا كمتر يا بيشتر، خود ما نيز در اشتباه هستيم و گاهى گمان مى‌كنيم كه تحصيلات ما براى خداست، و از مكايد شيطان و نفس غفلت داريم، براى آنكه حبّ نفس پرده ضخيم بزرگى است كه معايب ما را بر ما پوشانده. و از اين جهت اولياى اطهار و ائمه والا تبار، عليهم سلام اللّه، براى فهماندن خود ما نيز آثار و علائمى جهت امتياز ذكر فرمودند كه ما خود را به آن بشناسيم و نفس خويش را محك‌

[1] «از خدا پروا كنيد و خدا به شما مى‌آموزد.» (بقره- 282).

[2] شرح على المأة كلمة، «كلمه» دوم، ص 54، و عوالى اللئالى، ج 4. ص 73، حديث 48، از امير المؤمنين (ع).