كنيم و بيهوده حسن ظنّ به خود نداشته باشيم. و ما پس از اين اشاره به اين علامات كه در اين حديث شريف ذكر فرمودند مى‌كنيم.

پس، معلوم شد كه طالب علوم به تقسيم اوّلى كلى دو طايفه‌اند: يكى آنكه مقصدش الهى، و ديگر آنكه نفسانى باشد. و توان گفت كه اين طايفه غايت مقصدشان جهل است، زيرا كه علوم صوريه كه از براى آنها حاصل شود به حسب حقيقت جهالات مركبه و حجب ملكوتيه است. و اين دو طايفه كه حضرت صادق، عليه السلام، در اين حديث شريف، كه ما به شرح آن پرداختيم، ذكر فرمودند در اين مقصد كه ذكر شد شركت دارند، زيرا كه اصحاب مراء و جدال و همين طور اصحاب استطاله و ختل هر دو اصحاب جهالات و ارباب ضلالات هستند. و از اين جهت آن جهل را كه آن بزرگوار [از] علائم طايفه اولى قرار داده است توان گفت غير از اين معنى متعارف است، بلكه يا مقصود از آن تعميه امور و القاى مردم در جهالت است، يا مقصود از جهل تجاهل و عدم قبول حق است، چنانچه اين هر دو از خواص اصحاب مراء و جدال است. آنها امور حقه و حقايق رايجه را انكار كنند و جهل ورزند براى پيشرفت حرف خود و گرمى بازار باطل و رواج متاع كاسد خويش.

و اينكه حضرت مردم را سه طايفه قرار دادند- با آنكه با يك تقسيم بيش از دو طايفه نيستند و آن تقسيم اوّلى كلى داير بين نفى و اثبات است، و به يك اعتبار و تقسيم از سه طايفه بيشترند- توان گفت براى آن است كه خواستند دو طايفه عظيمه و دو نوع بزرگ را كه بيشتر اصحاب جهالات و ضلالات به آن دو رجوع كنند ذكر فرمايند، و لهذا در روايت ديگر آنها را دو طايفه قرار دادند.

كافى بإسناده عن أبي عبد اللّه، عليه السّلام، قال: من أراد الحديث لمنفعة الدّنيا، لم يكن له في الآخرة نصيب. و من أراد به خير الآخرة، أعطاه اللّه خير الدّنيا و الآخرة. [1] فرمود «كسى كه اراده نمايد حديث را براى منفعت دنيا، از براى او در آخرت بهره‌اى نيست. و كسى كه اراده كند به آن آخرت را، عطا فرمايد خدا به او خير دنيا و آخرت را.»

فصل‌

ما پيشتر ذكر مفاسد مراء و جدال را در ضمن يكى از احاديث شريفه كرديم، [2]

[1] اصول كافى، ج 1، ص 44، «كتاب فضل العلم»، «باب المستأكل بعلمه»، حديث 2.

[2] ص 25.