بسيارى كردند كه بيان آنها و مناقشه در طرد و عكس هر يك خارج از وظيفه اين اوراق است مگر به طور اجمال.

شيخ محقق سعيد شهيد در كشف الريبة مى‌فرمايد از براى آن دو تعريف است: اوّل- و آن مشهور بين فقهاست-: هو ذكر الإنسان حال غيبته بما يكره نسبته إليه، ممّا يعدّ نقصانا في العرف بقصد الانتقاص و الذّمّ.» و الثانى: «التّنبيه على ما يكره نسبته إليه ... الخ‌ [1] حاصل معنى آن است كه «غيبت عبارت است از ذكر كردن انسان را در حال غايب بودنش به چيزى كه خوش آيند نيست نسبت دادن آن را به سوى او، از چيزهايى كه پيش عرف مردم نقصان است، به قصد انتقاص و مذمت او.» و حاصل معنى دوم آن است كه «آن عبارت است از آگاهى دادن بر چيزى كه چنين باشد.» و تعريف دوّم اعم است از اوّل در صورتى كه «ذكر» به معنى قول باشد، چنانچه متفاهم عرفى است، زيرا كه «تنبيه» اعم است از قول و كتابت و حكايت، و غير آن از ساير طرق تفهيم. و اگر «ذكر» اعم از قول باشد، چنانچه مطابق لغت است، مرجع هر دو تعريف به يك امر برگردد، و مفاد اخبار نيز دلالت بر اين دو تعريف دارد.

مثل ما في مجالس الشيخ في حديث أبي الأسود، في وصيّة النبيّ، صلّى اللّه عليه و آله، لأبي ذرّ، رضوان اللّه عليه. و فيه: قلت: يا رسول اللّه، ما الغيبة؟ قال: ذكرك أخاك بما يكره. قلت: يا رسول اللّه، فإن كان فيه الّذي يذكر به؟ قال: اعلم، أنّك إذا ذكرته بما هو فيه، فقد اغتبته، و إذا ذكرته بما ليس فيه، فقد بهتّه. [2] حضرت ابى ذر گويد: «گفتم اى رسول خدا، چيست غيبت؟ فرمود: «ذكر تو است برادر خود را به چيزى كه مكروه است.» گفتم: «يا رسول اللّه، اگر باشد در او آنچه ذكر شده، غيبت است؟» فرمود: «اگر باشد غيبت است، و اگر نباشد تهمت است.» و در نبوى مشهور وارد است: هل تدرون ما الغيبة؟ فقالوا: اللّه و رسوله أعلم.

قال: ذكرك أخاك بما يكره ... الخ [1] و اين برگشت كند به معنى اوّل، بنابر متفاهم عرفى معنى «ذكر»، يا معنى دوم، بنابر اعميّت «ذكر» از قول. و غايب بودن برادر را نفرمود، زيرا كه از مفهوم غيبت معلوم بوده و محتاج به ذكر نبوده. و برادر نيز معلوم‌

[1] «آيا مى‌دانيد غيبت چيست؟» گفتند: «خدا و رسولش بهتر مى‌دانند.» گفت: «ياد كردن تو است برادر خود را به چيزى كه خوش ندارد. (المحجة البيضاء، ج 5، ص 256، «كتاب آفات اللّسان».

______________________________

[1] كشف الريبة، ص 2، «فى تعريف الغيبة و الترهيب منها».

[2] وسائل الشيعة، ج 8، ص 598 «ابواب احكام العشرة» باب 152، حديث 9.