وجود هم به اسم «رحمن» است. و اسم شريف «رحيم» باطن «جبرائيل» است كه موكّل بر تعليم و تكميل موجودات است. و اسم شريف «مالك» باطن «عزرائيل» است كه موكّل بر قبض ارواح و صور و ارجاع ظاهر به باطن است. پس، سوره شريفه تا مالِكِ يَوْمِ الدين‌ مشتمل بر عرش وحدانيّت و عرش تحقّق است و مشير به حوامل آن مى‌باشد. پس، تمام دائره وجود و تجلّيات غيب و شهود، كه قرآن شريف ترجمان آن است، تا اين جاى از اين سوره مذكور است. و همين معنى جمعا در بسم اللّه كه اسم اعظم است موجود است، و در «باء» كه مقام سببيّت مى‌باشد و «نقطه» كه سرّ سببيّت است موجود است، و على عليه السلام سرّ ولايت و سببيّت است، پس او است نقطه تحت الباء،[423] يعنى، نقطه تحت الباء ترجمان سرّ ولايت است تامّل- وجه تأمل اشكالى است كه در حديث است. و اللّه العالم.

تنبيه عرفانى‌

شايد در تقديم «ربّ» و ذكر «رحمن» و «رحيم» پس از آن، و تأخير «مالك»، اشاره‌اى لطيفه باشد به كيفيّت سلوك انسانى از نشئه ملكيّه دنياويّه تا فناى كلّى يا تا مقام حضور نزد مالك الملوك. پس، سالك تا در مبادى سير است، در تحت تربيت تدريجى «ربّ العالمين» است، زيرا خود نيز از عالميان و سلوكش در تحت تصرّف زمان و تدريج است. و چون به قدم سلوك از عالم طبيعت متصرّم منسلخ شد، مرتبه اسماء محيطه كه به عالم- كه جنبه سوائيّت در او غالب است- فقط تعلّق ندارد در قلب او تجلّى كند، و چون اسم شريف «رحمن» را در بين اسماء محيطه مزيد اختصاصى است، آن مذكور گرديده. و چون «رحمن» ظهور رحمت و مرتبه بسط مطلق است، مقدّم شده بر «رحيم» كه به افق بطون نزديكتر است، پس، در سلوك عرفانى اول اسماء ظاهره تجلّى كند، پس از آن، اسماء باطنه، چون سير سالك من الكثرة إلى‌

[423] - الاسفار الاربعة، ج 7، ص 32. اسرار الحكم، ص 559.