الفصل التاسع فی مناسبة الحدّ و أجزائه

بحثی در گذشته داشتیم که اجزاء جنس و فصلی حدّ، جزء حدّند و جزء محدود نیستند زیرا محدود هیچ گونه ترکبی ندارد. در اینجا شیخ میگوید: فرض نکنید که همیشه چنین است یعنی همیشه انواع بدون جزء هستند. آن بحثی که قبلًا داشتیم مربوط به اجزاء جنس و فصلی بود؛ ولی مانعی ندارد که بعضی از انواع به حسب وجود خارجی دارای اجزاء باشند که در آن صورت آن اجزاء، هم اجزاء حدّ خواهند بود هم اجزاء محدود. مثلًا اگر «مثلّث» را تعریف کنیم به «سطحی که احاطه کرده است آن را سه ضلع» در اینجا میبینیم که واقعیت مثلث یک واقعیت مرکب است؛ «سطح» و «خطوط ثلاثه» اجزاء تشکیل دهنده وجود خارجی مثلّثند و این اجزاء در حدّ هم میآیند. پس میبینیم که در این مورد اجزاء حدّ بر محدود تقدّم دارند و هر جزء بر کلّ خودش تقدّم دارد. این سخن درست است ولی کلیت ندارد یعنی همیشه اینطور نیست.

در برخی موارد میبینیم که اجزاء حدّ بر محدود تقدّم ندارند (زیرا در آن موارد اجزاء حدّ واقعا جزء محدود نیستند). بعد میگوید بسیاری از «جزء و کلّ» ها داریم که کلّ به جزء قابل تعریف نیست بلکه برعکس جزء به کلّ قابل تعریف است.

اساساً تعریف واقعی، تجربه است. هنگامی که علوم طبیعی میآموزید تا اشیاء را بشناسید، در خارج تجربه میکنید، که البتّه شناسایی آنها شناسایی ماهوی نیست.