توضیح اینکه هنگامی که یک جسم مانند سنگ آسیا به دور خود میچرخد حرکت قسمتهای مختلف آن از لحاظ سرعت مختلف است. اگر در وسط سنگ خطّی عمودی (محور) فرض کنیم همه سنگ به اطراف آن میچرخد با این تفاوت که اجزای نزدیکتر کندتر و اجزای دورتر تندتر میچرخد و هر چه اجزاء از مرکز دورتر باشند حرکتشان سریعتر است، زیرا هر نقطهای از سنگ را در نظر بگیریم دایرهای را طی میکند که مرکزش در خطّ محور است و شعاعش فاصله آن نقطه تا محور است و از طرفی محیط دایره متناسب است با مقدار شعاع، یعنی هر چه نقطه دورتر باشد شعاع بزرگتر و محیط دایره نیز وسیعتر است، پس در هر یک دوری که سنگ به دور خود میچرخد همه نقطههای مفروض یک دور طی میکنند و چون دایرهها از لحاظ وسعت و محیط مختلفاند و باید محیطهای مختلف را در زمان واحد طی کنند طبعاً سرعت حرکت آنها متفاوت میشود، یعنی حرکت آنکه نزدیکتر است کندتر و حرکت آنکه دورتر است تندتر خواهد بود.

اکنون میگوییم با فرض اتّصال جسم (نظریه حکما) و با فرض ترکب جسم از ذرّات صغار صلبه ذی بعد (نظریه ذیمقراطیس) اشکالی پیش نمیآید، ولی بنا بر نظریه متکلّمین اشکال ذیل ظاهر میشود:

سنگ آسیایی را فرض میکنیم که در هر ثانیه یک دور به گرد محور خود میچرخد. قهراً تمام ذرّات آن سنگ در یک ثانیه یک دایره کامل را طی میکنند با این تفاوت که نقاط نزدیکتر، دایرهای کوچکتر را طی میکنند.

فرض میکنیم ذرّاتی که در نزدیکترین دایره قرار گرفتهاند یک دایره ده سانتیمتری را طی میکنند و ذرّاتی که در دورترین فاصله از محور قرار گرفتهاند یک دایره صد سانتیمتری را طی میکنند، و سنگ آسیا را به حرکت در میآوریم، هنگام حرکت سنگ آسیا قهراً اجزائی که در یک دایره قرار گرفتهاند مرتّبا جای خود را به یکدیگر میدهند.

اکنون میگوییم در لحظهای که یک ذرّه از ذرّاتی که در دایره وسیعتر قرار دارند به قدر یک ذرّه طی مسافت میکنند یعنی در جای ذرّه مجاور خود قرار میگیرند، ذرّاتی که در دایره کوچکتر قرار دارند چه حالی دارند؟ یا متحرّکاند و یا ساکن. اگر فرض کنیم ساکناند باید بپذیریم که ذرّات جسم، در حال حرکت جسم به دور خود دو حالت مختلف دارند: بعضی ساکناند و بعضی متحرّک، یعنی ارتباطشان قطع میشود و از هم