از آن جهت که قائم به ذاتاند یعنی حالت شیء دیگر و عارض بر شیء دیگر نیستند «جوهر» شمرده میشوند و از آن جهت که طول و عرض و عمق ندارند و هیچ جزء برای آنها فرض نمیشود «فرد» خوانده میشوند و لهذا «جوهر فرد» نامیده میشوند.

این ذرّات محسوس نمیباشند- یعنی هر یک جزء به تنهایی به چشم دیده نمیشود و با دست لمس نمیشود- ولی قابل اشاره حسّیه میباشند؛ یعنی مثلًا با انگشت میتوان اشاره کرد که در فلان محلّ قرار دارد و در فلان محلّ دیگر قرار ندارد؛ پس در عین اینکه هر جزء به واسطه خردی نامحسوس است قابل اشاره حسّیه هست.

به عقیده متکلّمین اینکه ما جسم را به صورت یک واحد متّصل و پیوسته میبینیم و موقعی که جسم حرکت میکند خیال میکنیم یک واحد پیوسته حرکت میکند، خطای باصره است؛ در واقع و نفس الامر مجموعهای از ذرّات خالی از بعد میباشند که چنین به چشم میآیند و همانها هستند که حرکت میکنند.

حکما براهین و ادلّه ریاضی و طبیعی زیادی علیه نظریه جزء لا یتجزّی به شکلی که متکلّمین قائلاند اقامه کردهاند. از جمله آن براهین برهانی است که کم و بیش به «برهان تفکک» معروف است و در شعر منظومه با کلمه «تفکک الرّحی» به آن اشاره شده است.

آن برهان این است که بنا بر ترکب جسم از اجزاء لا یتجزّی، حرکت جسم به دور خود- مانند حرکت کره به دور خود (حرکت وضعی) و یا حرکت سنگ آسیا به دور محور خود (حرکت رحوی)- مستلزم یکی از سه امر است: یا گسستن و پیوستن اجزاء از یکدیگر به طوری که در هنگام حرکت جسم بعضی متحرّک و بعضی ساکن شوند و فواصل معینی ایجاد شود و دو مرتبه هنگام سکون به حالت اوّل برگردند، و یا عدم تساوی مسافت دو حرکت متّحد السّرعة متساوی المدّة، و یا نقیض مدّعا یعنی تجزّی اجزاء؛ و این هر سه محال است، پس مدّعای متکلّمین محال است.

این برهان معمولًا به صورت اختصاری به این شکل بیان میشود:

ترکب جسم از اجزاء لا یتجزّی مستلزم تفکک- یعنی انفکاک- اجزای سنگ آسیا از یکدیگر است. بدیهی است که مقصود، صرف جدا بودن اجزاء از یکدیگر نیست، زیرا این عین مدّعای متکلّمین است و عین یک مدّعا را نمیتوان دلیل بر بطلان آن مدّعا قرار داد، بلکه مقصود نوعی خاص از گسستن اجزاء از یکدیگر و سپس پیوستن به یکدیگر است که هیچ عقل سلیم آن را نمیپذیرد.