است.

معتزله نظر به این که میخواهند عقاید خود را با متون اسلامی تطبیق دهند و در متون اسلامی صریحا برای خداوند صفات زیادی ذکر شده است از قبیل: اللّه الصّمد، و انّه بکلّ شیء علیم، و انّه علی کلّ شیء قدیر، لا اله الّا هو الحی القیوم، و هو اللّه الخالق البارئ المصوّر و امثال اینها، ناچار مسأله «نیابت» را طرح کرده و گفتهاند: هر چند ذات حق از هر صفتی عاری است ولی نوع فعل ذات حق شبیه فعل ذاتی است که دارای صفاتی از قبیل علم، حیات، قدرت و ... میباشد و ذات عاری از صفات او کار ذات واجد الصفات را انجام میدهد و این که در متون اسلامی صفات زیادی برای خداوند ذکر شده است از آن جهت است که ذات عاری از صفات حق عملا کار ذات متّصف به آن صفات را انجام میدهد.

نظر دوم : نظر اشاعره

اشاعره، که دستهای دیگر از متکلّمین اسلامی هستند، درست در جهت عکس معتزله در این باب نظر دارند.

آنها گفتهاند: ذات حق موصوف به پارهای از صفات و منعوت به پارهای از نعوت است و آن صفات به حکم این که صفت باید غیر از موصوف باشد، مغایر با ذات حقّاند و به اصطلاح زائد بر ذات حقّاند، و چون موصوف، «واجب الوجود» و «قدیم الوجود» است باید این صفات هم مانند «موصوف» واجب الوجود و قدیم الوجود باشند. پس صفات واجب الوجود مانند ذات واجب الوجود، هم واجب الوجود و هم قدیم الوجودند. این است که اشاعره معتقدند به «قدمای ثمانیه» یعنی به هشت موجود قدیم، و در واقع به «هشت واجب الوجود» معتقدند.

نظریه سوم : عقیده حکمای اسلامی

نظریه حکمای اسلامی نظریهای است که هم منطق و استدلال آن را تأیید میکند و هم متون اسلامی، و آن این است:

ذات واجب واقعاً متّصف به یک سلسله صفات میگردد، ولی دلیلی نیست بر این