ضروری است یا ممکن؟ حادث است یا قدیم؟ بالقوّه است یا بالفعل؟ علّت است یا معلول؟

مقصود این است که پارهای از صفات از آن جهت برای اشیاء هست که آن اشیاء موجودند، و طبعا صفاتی که برای واجب الوجود هست همان صفاتی است که برای «موجود» است از آن جهت که موجود است و موجود از آن جهت که موجود است موصوف به آن صفات و منعوت به آن نعوت است؛ و امّا این که خود آن صفات چیست و فرق صفات حقیقی و صفات اضافی چیست؟ مطلبی است که بعداً دربارهاش بحث خواهد شد.

در این بیت نظیر برهانی که درباره حقیقت وجود آورده شد درباره صفات واجب الوجود آورده شده است؛ یعنی همان چیزی که درباره حقیقت وجود گفته شد که آیا واجب است و یا ممکن، اگر واجب است فهو المطلوب و اگر ممکن باشد مستلزم این است که «واجب» باشد، عینا درباره شؤون (صفات) وجود نیز جاری است، زیرا آنها عین وجودند و تفاوت آنها با وجود، تفاوت مفهومی است.

مثلًا «نور» مساوی با وجود است، پس سراسر هستی مساوی است با «نوریت» و ماورای این نور «ظلمت» است، و ظلمت عین «ناچیزی» است. علیهذا حقیقت نور یا واجب است و یا ممکن، اگر ممکن باشد مستلزم این است که واجب باشد. عین این بیان درباره علم و حیات و قدرت و اراده و غیره نیز جاری است.

امّا بیت دوم این مطلب را بیان میکند که «صفات» عین «ذات» واجب الوجودند و عین یکدیگرند به حسب خارج و واقعیت، و کثرت صفات کثرت مفهومی است نه کثرت واقعی.

برای آنکه مفهوم این دو بیت روشن شود لازم است چند مطلب بیان گردد:

1. در باب «صفات واجب الوجود» مجموعا سه نظریه است:

نظر اوّل : نظر معتزله

معتزله از متکلّمین اسلامی عقیده دارند که «واجب الوجود» به دلیل این که بسیط من جمیع الجهات و احدی الذات است، موصوف به هیچ صفتی و منعوت به هیچ نعتی نمیگردد، زیرا صفت داشتن مستلزم نوعی تکثّر است و از مختصّات مخلوقات